تامین مالی بخش تولید در بورس کالا بدون نیاز به وام
یک کارشناس بازار سرمایه میگوید: اوراق گام برای تامین مالی زنجیره‌ای شرکت‌ها است. یعنی شرکت‌هایی که نیاز به خرید مواد اولیه دارند، اما نقدینگی مورد نیاز خود را ندارند می‌توانند از اوراق گام استفاده کنند.
به گزارش کالاخبر به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، حسین مرید سادات گفت: اوراق گام یا گواهی اعتبار مولد، اوراقی است که به همت بانک مرکزی چند سالی است ایجاد شده و به شرکت‌ها این اجازه را می‌دهد که به صورت اعتباری خرید خود را انجام دهند.
او میگوید: این اوراق برای تامین مالی شرکت‌ها مخصوصا در زنجیره یک صنعت است. یعنی شرکت‌هایی که نیاز به خرید مواد اولیه دارند، اما نقدینگی مورد نیاز خود را ندارند می‌توانند از اوراق گام استفاده کنند. بانک مرکزی یک سری از این اوراق را منتشرمی‌کند که دارای سر رسید یک ساله است.
مرید سادات گفت: در اوراق گام یک بنگاه متعهد و بنگاه دیگر متقاضی وجود دارد. بنگاه متعهد شرکتی است که می‌خواهد مواد اولیه را خرید کند و متقاضی فروشند مواد اولیه است. قرار است این اوراق در بورس کالا منتشر شود و پس از آن در بازار ثانویه بازار سهام هم می‌تواند خرید و فروش شود. یکی از مزیت‌های این اوراق این است که شرکت‌ها به راحتی می‌توانند تامین مواد اولیه داشته باشند.
او میگوید: از دیگر مزیت‌های این اوراق این است که خلا حضور اوراق کوتاه مدت در بازار را پوشش می‌دهد و برای فروشنده مواد اولیه نیز وجه تضمین وجود دارد تا نگرانی برای دریافت وجه خود نداشته باشد. مردم نیز می‌توانند به نوعی مانند اوراق دیگر به خرید این اوراق بپردازند که سود قابل قبولی دارد.
حق حبس در معاملات اوراق بهادار
در بازار سرمایه معاملات متعددی میان ناشر و سرمایه‌گذار یا کارگزاران خریدار و فروشندۀ ورقۀ بهادار محقق می‌گردد و ضرورتاً این معاملات مانند سایر انواع معاملات منعقدشده در بازارهای غیربورسی نیازمند احکام و ضمانت‌اجراهایی معین و کارآمد هستند. برخی از اقسام ضمانت‌اجراهای بازار سرمایه خاص این بازار بوده و به‌وسیلۀ مقررات مصوب هیئت‌مدیرۀ سازمان بورس و شورای عالی بورس تعیین شده‌اند. برخی دیگر از این ضمانت‌اجراها از قواعد عمومی قراردادها قابل‌استنتاج و بهره‌برداری به نظر می‌رسند. انتظار می‌رود حق حبس به‌عنوان یکی از اجزای قواعد عمومی قراردادها در معاملات بازار سرمایه نیز حاکم باشد. اما با توجه به مقررات اختصاصی بازار اوراق بهادار و ضرورت استفاده از خدمات کارگزاران در معاملات این بازار امکان استناد به حق حبس در اجرای تعهدات متقابل بورسی، به‌عنوان یک ضمانت‌اجرای عمومی، محل بحث و تردید است. این مطالعه با روش توصیفی‌تحلیلی نشان می‌دهد به‌رغم اینکه حق حبس به‌عنوان یک قاعدۀ عمومی حقوق قراردادها باید در معاملات اوراق بهادار بورسی نیز قابل‌اِعمال باشد، اما ماهیت خاص معاملات بازار سرمایه و حضور کارگزار و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در این معاملات سبب شده است اصل اولیۀ وجود حق حبس در تمامی قراردادها در معاملات اوراق بهادار با تردید جدی مواجه شود. این امر گاهی به این دلیل است که حقوق طرفین معامله در سازوکارهای بازار سرمایه حفظ شده است، اما گاهی نیز حقوق طرفین معامله به‌ویژه کارگزاران را خدشه‌دار می‌سازد و لازم است با پیاده‌سازی سیستم تحویل در برابر پرداخت نواقص فعلی را پوشش داد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- حقوق مالی (بانک، بیمه، بورس و . )
عنوان مقاله [English]
Right of Retention in Securities Transactions
نویسندگان [English]
- bahram taghipour 1
- Narjes Salehi 2
1 Assistant Professor, Department of Private Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 PhD Student in Private Law, Faculty of Law and Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
In the capital market, there is a range of transactions between the issuer and the investor or between the securities buyer's and seller's brokers. These transactions, like other kinds of transactions in the non-regulated markets, require efficient rules and sanctions. Some of the sanctions are individually restricted to the capital market transactions and have been enacted by the Securities Exchange Organization and Securities and Exchange High Counsel. Some other sanctions can be drawn out of the general rules governing contracts. It is expected that the right of retention, as a general rule governing contracts, is applicable in capital market transactions, as well. However, given the specific rules governing the securities market and the necessity of using brokers' services in this market, there are some scepticisms on the right of retention in securities transactions. This study, in a descriptive-analytic انواع بازار ثانویه بورس way, shows that despite the fact that the right of retention is the general rule of contracts, there are serious scepticisms regarding its application in securities transactions because of the unique nature of these transactions and the fact that these transactions are realized through brokers and central depository company. This is sometimes for the purpose of protecting investors in the context of capital market regulations but in some situations can violate both investors' and brokers' rights. Therefore, it is necessary to set up the Delivery vs. Payment (DVP) system to cover the gaps.
بازار های مالی
بازار مالی به بازاری گفته می‌شود که افراد حقیقی و حقوقی در این مکان به معامله اوراق مالی (مانند سهام، اوراق قرضه)، کالا و داراییهای عوض دار می‌پردازند. این معامله‌ها با هزینه پایین و با قیمت‌هایی که بر مبنای عرضه و تقاضا هستند صورت می‌گیرد. این بازارها دارای مزایای زیادی می‌باشند و باعث یک سرمایه‌گذاری مطمئن و پرسود می‌شود. بازارهای مالی به دو دسته بازارهای عمومی و بازارهای اختصاصی تقسیم می‌شود که هر کدام کالاهای خاصی را پوشش می‌دهند.
بازار های مالی برای چه کاری هستند؟
با شناختی که تا کنون در مورد بازارهای مالی کسب کرده اید، وقت آن رسیده است که بفهمید آنها برای چه هستن بازار های مالی برای این است که مردم پول خود را در ازای یک سود خوب سرمایه‌گذاری کنند و در ازای آن، شرکت‌ها دستمزد دریافت می‌کنند تا بتوانند فعالیت کنند و به نوبه خود، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام دهند که نتایج مفیدی برای همه به همراه داشته باشد.
بنابراین فعالیت بازارهای مالی همواره با قانون عرضه و تقاضا تنظیم خواهد شد.
اکنون، اگرچه این کارکرد اصلی است، اما برقراری ارتباط فروشندگان و خریداران تنها کاری نیست که آنها انجام خواهند داد. ویژگی های بیشتری وجود دارد مانند:
- قیمت دارایی ها
- تامین نقدینگی دارایی ها.
- کاهش هزینه های میانجیگری و همچنین ضرب الاجل ها.
انواع بازار های مالی
بازار های مالی را می توان بر اساس چند مورد زمان واگذاری، ساختار سازمانی ، حق مالی و سر رسید ابزار مورد معامله به چند دسته تقسیم کرد.
- زمان واگذاری: بازار آتی و بازار نقدی
- ساختار سازمانی: بازارهای رسمی، بازار خارج از بورس (Over The Counter)، بازار سوم، بازار چهارم
- سر رسید ابزار مورد معامله: بازار پول، بازار سرمایه، بازار اولیه، بازار ثانویه، بازار مذاکره یا حراج، بازار کارگزاری، بازار دلالی
- حق مالی: بازار بدهی و بازار سهام
بازار سرمایه یا بازار مالی و کارکرد آن ها
تحلیل بازار فارکس
تجزیه و تحلیل فارکس توسط معامله گران خرده فروشی روز فارکس برای تعیین تصمیمات خرید یا فروش در مورد جفت ارز استفاده می شود . این می تواند ماهیت فنی داشته باشد و از منابعی مانند نمودارها استفاده کند. همچنین می تواند ماهیت اساسی داشته باشد ، با استفاده از شاخص های اقتصادی یا رویدادهای مبتنی بر اخبار. برای تحلیل بازار فارکس سه روش وجود دارد. شاید برای شما این سوال پیش آمده باشد که کدام یک از این روش ها بهتر است، اگر شما یکی از اشخاصی هستید که در بازار فارکس مشارکت دارید باید هر سه نوع تحلیل را بشناسید زیرا هر سه روش از اهمیت بالایی برخوردار هستند و در صورتی که بر یکی از این موارد تسلط نداشته باشید نمی توانید تحلیل درستی داشته باشید. این سه روش عبارتند از:
- تحلیل تکنیکال بازار فارکس (تحلیل بنیادی)
بازار پول
بازار پول یکی از بازارهای مالی است که در این بازار از هر ابزار و دارایی چه خرد چه کلان می‌توان برای مبادله استفاده کرد. ابزارهایی که در بازار پول استفاده می‌شوند توسط اشخاص، شرکت‌ها و بنگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ابزارهای به عنوان جانشین پول استفاده می‌شوند و سر رسید آن کمتر از یک سال است. افرادی که در بازار پول مشارکت می‌کنند کسانی هستند که سرمایه مازاد بر نیاز خود دارند و به منظور پس‌انداز به این بازارها وارد می‌شوند. هدف بازار پول ایجاد تسهیلات برای واحدهای اقتصادی است و این کار به منظور تامین نقدینگی در کوتاه مدت است.
بازارهای مالی چیست
مدیریت معاملات فارکس
یک موضوع بسیار مهم در معاملات فارکس بستن و باز نگه داشتن معامله است. بستن و باز نگه داشتن معامله در فارکس به سوددهی معامله تأثیر بسزایی دارد که معامله گران تازه کار آشنایی چندانی با آن ندارند. اما زمان بستن و باز کردن معامله با تجربه به دست می‌آید معامله گران تازه کار باید با این موضوع کنار بیایند و بدانند مدیریت معامله در بازار فارکس سخت‌ترین قسمت معامله است.
برای مدیریت معاملات و سرمایه در بازار فارکس باید به اعداد و ارقامی مانند درصد سرمایه از دست رفته و میزان سودی که برای برگشت سرمایه لازم است را درنظر بگیرید و به این ارقام توجه زیادی داشته باشید.چرا که بسیاری از تریدرها به دلیل بی توجهی به این موارد سرمایه زیادی را از دست داده اند.
انواع روش های تحلیل بازار فارکس
کاربرد بازارهای مالی
بازارهای مالی کاربردهای بسیاری دارند که در اینجا به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:
بازار چیست؟ انواع بازار کدام اند؟
بورس اوراق بهادار به عنوان بخشی از بازار سرمایه‌ای، مورد توجه خاص سرمایه‌گذاران بوده و از اهمیت بسزایی برخوردار است. لذا پیش از آنکه به ساز و کار بورس اوراق بهادار و یا فرابورس ایران و چگونگی انجام معامله انواع بازار ثانویه بورس با کد معاملاتی بورس یا کد معاملات برخط در این بازار پرداخته شود، نیاز است تا به اختصار بازار تعریف شده و انواع آن بررسی شود. در مطلب پیش‌رو بـازار در دو دسته کلی بازار پول و بـازار سرمایه تعریف شده و در بازار سرمایه نیز به توضیح بـازار اولیه و ثانویه پرداخته انواع بازار ثانویه بورس می‌شود.
بازار
در علم اقتصاد تعاریف متعددی برای بـازار ارائه شده است. در تعاریف اولیه، بازار به یک مکان فیزیکى اطلاق می شد که خریداران و فروشندگان براى مبادله کالا و خدمات درآن دور هم جمع مى‌شدند.
اما در تعاریف بعدی چنین بیان شد که بـازار نباید لزوماً وجود فیزیکی داشته باشد و فضای مشخصی را در بر گرفته باشد، در حقیقت بازار شامل تمام خریداران و فروشندگانى است که در حال دادوستد کالاها یا خدمات خاصى هستند. برای مثال بازار معاملات سهام در سطح جهانی، بـازاری است که عملیات خرید و فروش در آن از طریق شبکه های مخابراتی بین المللی صورت می پذیرد و مکان معینی ندارد. در حقیقت بـازار یک مکانیزم است این امکان را به خریداران و فروشندگان می دهد تا به معامله دارایی های خود بپردازند. این دارایی ممکن است فیزیکی (مانند املاک) یا مالی (مانند اوراق بهادار) باشد.
بر اساس تعریف دومنیک سالواتوره بـازار مکان و یا موقعیتی است که در آن خریداران و فروشندگان، کالا، خدمات و منابع را خرید و فروش می‌کنند. برای هر کالا، خدمت یا منبع که قابلیت معامله داشته باشد، بازاری وجود دارد. در تعریف سالواتوره هم مشاهده می‌شود که بـازار می‌تواند یک محل مادی و فیزیکی باشد یا آنکه موقعیتی برای انجام معامله باشد.
انواع بـازار
در یک نگاه کلی و از نقطه نظر نوع دارایی ها، بازارها به دو نوع بازار دارایی های فیزیکی (واقعی) و بازار دارایی های مالی تقسیم می‌شود:
بازار داراییهای فیزیکی
بازاری است که در آن خریداران و فروشندگان به معامله دارایی هایی که ماهیت واقعی و فیزیکی دارند (مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، و وسایل منزل) مبادرت می ورزند.انواع بازار ثانویه بورس
بـازار داراییهای مالی
به بازاری اطلاق می شود که در آن افراد اعم از حقیقی و حقوقی، می توانند در آن به معامله اوراق ضمانت مالی، کالا و دیگر دارایی های مثلی (عوض دار) با هزینه مبادلاتی پایین بپردازند. قیمت‌های این بازار تابع عرضه و تقاضا است. اوراق ضمانت شامل سهام، اوراق قرضه و برخی کالاها (شامل فلزات گرانبها یا محصولات کشاورزی) می‌شوند.
بـازار ممکن است از نظر سررسید تعهدات مالی، نوع ساختار یا برحسب دارایی طبقه بندی شود.
بازارهای مالی از نظر سررسید تعهدات مالی، به دو گروه عمده بـازار پول و بازار سرمایه تقسیم می شود:
بـازار پول (Money market):
بازار پول بازاری است برای داد و ستد پول و دیگر داراییهای مالی جانشین نزدیک پول (که سررسید کمتر از یکسال دارند) است. به بیان دیگر بـازار پول، بـازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با سه ویژگی مهم زیر است:
- نقدشوندگی بالا
- کم بودن ریسک عدم پرداخت
- ارزش اسمی زیاد
ابزارهای بازار پول شامل اسناد خزانه (اوراق بهادار کوتاه انواع بازار ثانویه بورس مدت با سه ماه، شش ماه یا یکسال)، پذیرش بانکی (دستور پرداخت مبلغی معین در تاریخی مشخص)، گواهی سپرده (جوانترین و مهمترین)، اوراق تجاری (نوعی اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید ۲۷۰ روز یا کمتر)، قرادادهای بازخرید و دلار اروپایی است. از مهمترین نهادهای این بازار می‌توان به بانک مرکزی، واسطه‌های مالی بانکی مانند بانک‌های تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی، شرکت‌های تجاری، دولت و مؤسسات دولتی، صندوق‌های سرمایه گذاری، کارگزاری‌ها و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران اشاره نمود.
بـازار سرمایه (Capital market):
بـازار سرمایه، به بـازارهای مالی جهت خرید و فروش ابزارهای مالی نظیر اوراق قرضه یا اوراق بهادار، با سررسید بیشتر از یک سال و داراییهای بدون سررسید، اطلاق می‌شود. بـازار سرمایه بزرگ‌تر از بـازار پولی است و اهمیت بسزایی در جمع آوری و تامین منابع لازم جهت سرمایه‌گذاری واحدهای مختلف تولیدی دارد. بـازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، خود به دو دسته بـازار اولیه (بـازار دست اول) و بـازار ثانویه (بـازار دست دوم) تقسیم می‌شود.
بـازار اولیه:
بازار اولیه بازاری است که در آن سهام یک شرکت یا واحد اقتصادی برای اولین بار در آن عرضه و منتشر می‌شود. عایدی حاصل از عرضه این سهام منبعی در تامین مالی آن شرکت یا موسسه خواهد بود. از آنجا که در بازار اولیه، سهام برای انواع بازار ثانویه بورس بار نخست به خریداران و متقاضیان عرضه می‌شود، فروشنده اوراق بهادار در حقیقت همان ناشر اوراق بهادار خواهد بود.
بـازار ثانویه:
با اتمام عرضه اولیه۱ یک سهم در بـازار اولیه، برای ادامه معاملات آن سهم بـازار دیگری وجود خواهد داشت به نام بـازار ثانویه؛ بنابراین بازار دست دوم (ثانویه) به منظور ایجاد امکان دادو ستد اوراق منتشره در بـازار اولیه و افزایش قابلیت نقدشوندگی آن، تشکیل شده است. در این بازار است که طرفین معامله این امکان را پیدا می‌کنند که علاوه بر تجدید نظر در اوراق خریداری شده، با خرید و فروش دوباره یا چندباره، تعداد آن را افزایش و یا کاهش دهند و یا اوراق دیگری در سهم دیگری تهیه نمایند. دفعات انجام معامه در بـازار ثانویه محدودیتی ندارد، این ویژگی بازار ثانویه است که موجب می‌شود تا نقدشوندگی ابزارهای مالی با جابجا شدن مالکیت آنها، قدرت بیشتری پیدا کند.
بازار ثانویه بر اساس اینکه چه نوع سهمی در چه محلی مبادله می‌شود، به چهار قسمت تقسیم می‌گردد:
- اول: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های بورسی که در بورس انجام می‌شود.
- دوم: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های غیر بورسی که در فرابورس انجام می‌شود.
- سوم: مربوط به معاملات سهام شرکت‌های بورسی که در فرابورس انجام می‌شود.
- چهارم: بازاری بدون کارگزار و معامله‌گر و مربوط به معاملات انواع بازار ثانویه بورس خصوصی است که توسط شبکه‌های الکترونیکی و بین سرمایه‌گذاران نهادی و عادی صورت می‌گیرد. نهادها به منظور پرهیز از پرداخت هزینه‌های مربوط به کارگزاری، عموماً معاملات عمده و بلوک خود را در بازار چهارم انجام می‌دهند.
بازار مالی بر اساس نوع دارایی
بازارهای مالی به لحاظ نوع دارایی به سه بخش تقسیم می شود:
سـهام:
در ایـن بـازار، سـهام شـرکت های سهامی پذیرفته شده در بورس مورد معامله قرار می گیرد.
اوراق بدهی:
این بـازار برای دادوستد ابزارهای با درآمد ثابت (اوراق قرضه) در نظر گرفته شده است.
ابزارهـای مشـتقه:
بـازاری که در آن ابزارهـای مشتقه که مبتنـی بـر دارایـی هـای مـالی یـا فیزیکی هستند، مورد معامله قرار می گیرند. مانند اختیار معامله و قرارداد آتی
جمع‌بندی
در این مطلب، سعی کردیم تا به این سوالها پاسخ دهیم که بـازار چیست، و با انواع آن آشنا شدیم. حال سایت حد ضررهای بـازار از شما دعوت به عمل می‌آورد تا از طریق بخش نظرات دیدگاه‌های خود را در این باب با ما در میان بگذارید.
اوراق مرابحه در بازار مالی ایران
منبع: دوماهنامه تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۴۸، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۵.
اوراق مرابحه یکی از مهمترین ابزارهای تامین مالی در بازار مالی اسلامی است و از نظر مبانی حقوق اسلامی یکی از انواع عقد بیع بشمار می‌رود. در صورتجلسه کمیته فقهی و حقوقی سازمان بورس اوراق بهادار مورخ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۹ آمده است: از آنجا که اوراق مرابحه انواع مختلفی دارد نمی‌توان تعریف جامع و دقیقی از این اوراق ارائه کرد اما در نگاه عام می‌توان گفت اوراق مرابحه اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به طور مشاع مالک دارایی مالی (دینی) هستند که براساس قرارداد مرابحه حاصل شده است. این اوراق بازدهی ثابت داشته و قابل فروش در بازار ثانوی می‌باشند.
انواع اوراق مرابحه
در سال ۱۳۸۹ کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار مباحث فقهی اوراق مرابحه را مورد بحث قرار داد و این مباحث در قالب ۴ نوع اوراق مطرح گردید :
۱. اوراق مرابحه تأمین مالی
در این نوع، بانی برای تأمین مالی خود، اقدام به انتخاب یا تأسیس مؤسسه مالی به منظور خاص با عنوان واسط می‌کند. واسط با انتشار اوراق مرابحه از طریق شرکت تأمین سرمایه، وجوه سرمایه‌گذاران مالی (مردم) را جمع‌آوری کرده و به وکالت از طرف آنان کالای مورد نیاز بانی را از تولیدکننده (فروشنده) به صورت نقد خریداری و به صورت بیع مرابحه نسیه به قیمت بالاتر به بانی می‌فروشد. بانی متعهد می‌شود که در سررسید مشخص، قیمت نسیه کالا را از طریق شرکت تأمین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق می‌توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود مرابحه استفاده کنند و یا قبل از سررسید اوراق خود را در بازار ثانوی به فروش برسانند.
۲. اوراق مرابحه تأمین نقدینگی
در سال ۱۹۹۲ میلادی بخش خصوصی در اقتصاد مالزی نوعی اوراق بهادار منتشر کرد که مبتنی بر بیع العینه یا بازخرید دارایی فروخته شده است. در این روش، مؤسسه ناشر اوراق، داراییهای دولت، سازمان‌ها و بنگاههای اقتصادی را به صورت نقد خریداری کرده و پولش را می‌دهد، سپس با قیمتی بالاتر و به صورت نسیه مدت‌دار به خود آنها می‌فروشد و در مقابل، از آنها اسناد مالی با مبالغ و سررسیدهای معین دریافت می‌کند. مؤسسه ناشر می‌تواند منتظر بماند و سررسید مبلغ اسمی اسناد را از خریداران دریافت کند، همچنین می‌تواند در بازار ثانوی آنها را بفروشد.
۳. اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری
در این نوع از اوراق مرابحه، هدف تشکیل سرمایه، فعالیت تجاری مستمر است. بانی (شرکت تجاری) که نقش ناشر را نیز دارد، با انتشار و واگذاری اوراق مرابحه، وجوه نقدی مازاد افراد را جمع‌آوری کرده به وکالت از طرف آنان، کالاهای مورد نیاز دولت، سازمان‌های دولتی، شرکت‌های وابسته به دولت و بنگاههای اقتصادی بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان را از تولیدکنندگان یا مراکز فروش به صورت نقد خریده، سپس با افزودن نرخ معینی به عنوان سود، به صورت نسیه به مصرف‌کنندگان نهایی می‌فروشد. سود حاصل از عملیات خرید و فروش، پس از کسر درصدی به عنوان حق‌الوکاله ناشر (شرکت تجاری)، به صورت فصلی یا سالانه از طریق شرکت تأمین سرمایه بین صاحبان اوراق توزیع می‌شود. اوراق مرابحه نوع سوم، ماهیت اوراق سهام شرکت‌ها را دارد و می‌تواند بدون سررسید معین منتشر شود، همان‌طور که می‌توان ابتدا آن را به صورت سررسید، اما قابل تبدیل به اوراق سهام طراحی کرد.
۴. اوراق مرابحه رهنی
یکی از کاربردهای مهم اوراق مرابحه برای تبدیل کردن تسهیلات بانک‌ها و شرکت‌های لیزینگ به اوراق بهادار می‌باشد. در این روش، بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) که دارایی‌هایی را به صورت مرابحه (فروش اقساطی) رهنی به دولت، بنگاه‌ها و خانوارها واگذار کرده است می‌توانند با تبدیل به اوراق بهادار کردن مطالبات حاصل از تسهیلات مرابحه، منابع خود را نقد کنند. برای این منظور اقدام به تاسیس واسط می‌نماید. واسط با انتشار اوراق مرابحه، وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری، سپس به وکالت از طرف آنان دیون حاصل از تسهیلات مرابحه را به قیمت تنزیلی از بانی (بانک یا شرکت لیزینگ) خریداری می‌کند، بانی متعهد می‌شود در سررسیدهای مشخص مبلغ اسمی دیون را از بدهکاران وصول کرده و از طریق شرکت تامین سرمایه به دارندگان اوراق برساند. دارندگان اوراق می‌توانند تا سررسید منتظر بمانند و از سود نهایی اوراق استفاده کنند و نیز می‌توانند قبل انواع بازار ثانویه بورس از سررسید، اوراق خود را در بازار ثانوی با سود کمتر بفروشند.
با توجه به اینکه همه این اوراق براساس سود برای صاحبان طراحی می‌شوند، در نتیجه از صنف ابزارهای مالی انتفاعی هستند .
نرخ سود نوع اول، دوم و چهارم اوراق مرابحه، چه در بازار اولیه و چه در بازار ثانویه، نرخ معین و از قبل تعیین شده است و نرخ بازدهی نوع سوم، گرچه به خودی خود متغیر است و در دامنه مشخصی از تغییرات قرار می‌گیرد، لکن به منظور وجود متغیر دیگری به نام حق‌الوکاله می‌توان با مدیریت مشخص به نرخ معینی از سود برای صاحبان اوراق رسید؛ در نتیجه، اوراق مرابحه می‌تواند ابزار مناسبی برای صاحبان وجوه باشد که به دنبال سود معین از سرمایه‌گذاری هستند .
با توجه به امکان شکل‌گیری بازار ثانویه این اوراق، به نظر می‌رسد که اوراق مرابحه به ویژه نوع اول، دوم و چهارم دارای درجه نقدشوندگی بالایی است. هر چه تنوع اوراق مرابحه بیشتر شود، به ویژه زمانی که واسطهای زیادی اقدام به انتشار اوراق مرابحه از نوع سوم کنند، انتظار می‌رود که بازار اولیه و ثانویه این اوراق به سمت رقابت و کارآیی بالاتر برود.
مروری بر مباحث فقهی مرابحه
کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق‌بهادار پس از بررسی این چهار نوع اوراق مرابحه طی مصوبه‌ای براساس استدلالاتی حکم به صحت انواع اول، سوم و چهارم نمود.
می‌توان گفت: غیر از نوع دوم اوراق مرابحه که مشکل شرعی دارد، سایر انواع اوراق مرابحه به ویژه نوع سوم آن می‌تواند ابزار مناسبی برای بازار سرمایه کشورهای اسلامی باشد و نوع اول و چهارم نیز می‌تواند تنها برای فروش در داخل کشور و برای شیعیان خارج از کشور طراحی شود .
معاملات نوع سوم اوراق مرابحه چه در بازار اولیه و چه در بازار ثانویه به اعتقاد همه فقها (شیعه و سنی) صحیح است. نوع اول و چهارم اوراق مرابحه، اگرچه در بازار اولیه مشکلی ندارد اما معاملات بازار ثانوی آنها نیازمند صحت بیع دین (تنزیل) به شخص ثالث، به کمتر از مبلغ دین است که این معامله به اعتقاد مشهور فقهای شیعه، صحیح است اما به اعتقاد مشهور فقهای اهل سنت اشکال دارد. نوع دوم اوراق مرابحه نیز از همان معامله نخست به اعتقاد مشهور فقهای شیعه و اهل‌سنت، محل اشکال است.
مروری بر مباحث حقوقی مرابحه
شرایط حقوقی عقد مرابحه
مرابحه ذاتاً نوعی عقد بیع با داشتن ویژگی خاص است. بنابراین مرابحه می‌بایستی، همانند سایر عقود، شرایط عمومی عقد بیع و نیز شرایط اختصاصی مرابحه را در برداشته باشد.
شرایط عمومی مرابحه
مرابحه نوعی عقد بیع است بنابراین بایستی شرایط عمومی معاملات را نیز داشته باشد. به موجب مقررات مذکور در ماده 190 قانون مدنی این شرایط عبارت است از :
۱.قصد طرفین و رضای آنها
۳.موضوع معین که مورد معامله باشد
۴.مشروعیت جهت معامله
علاوه بر شرایط مورد اشاره از آنجایی که بر اساس مقررات قانون مدنی تعریف عقد بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم لذا از جمله شرایط عقد بیع معلوم بودن خصوصیات و اوصاف مبیع و ثمن معامله است پس خرید و فروش مبیع مجهول یا مبیعی که تسلیم آن غیر مقدور یا انجام معامله آن غیر قانونی باشد صحیح نخواهد بود. لازم به توضیح است که به محض تحقق عقد بیع آثار حقوقی مشروحه ذیل نیز محقق می شود :
۱.به مجرد وقوع بیع مشتری مالک مبیع و بایع مالک ثمن می‌شود
۲.عقد بیع بایع را ضامن درک مبیع و مشتری را ضامن درک ثمن قرار می‌دهد
۳.عقد بیع بایع را به تسلیم مبیع ملزم می‌نماید
۴.عقد بیع مشتری را به تأدیه ثمن ملزم می‌کند
در مرابحه نیز همین آثار جاری است .
شرایط اختصاصی عقد مرابحه
معمولاً برای عقد مرابحه چند شرط اساسی را ذکر می‌کنند که عبارت است از :
۱.معلوم بودن میزان بهای تمام شده یا ثمن یا مبیع برای خریدار. این شرط در معاملات عادی وجود ندارد .
۲.معلوم بودن میزان سودی که فروشنده از معامله خواهد برد .
۳.مثلی بودن مبیع
۴.صحیح بودن معامله اول (معامله‌ای که به موجب آن فروشنده مبیع را مالک شده است)
۵.غیر ربوی بودن معامله اول (معامله‌ای که به موجب آن فروشنده مبیع را مالک شده است)
بند یک ماده ۱ دستورالعمل انتشار اوراق‌مرابحه مقرر می‌دارد: اوراق‌مرابحه اوراقی بهادار با نام قابل نقل و انتقالی است که نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارنده آن در دارایی مالی (طلب) است که براساس قرارداد مرابحه حاصل شده‌است.
اوراق بهادار براساس بند یک ماده ۱ دستورالعمل اجرایی اوراق‌بهادار مرابحه بانام بیان شده‌اند و این به معنای آن است که دارنده ورقه یا در خود ورقه ذکر گردیده و یا در اسناد مربوطه معلوم است انواع بازار ثانویه بورس کدام ورقه متعلق به چه کسی می‌باشد. در اوراق مرابحه دارنده ورقه خود مالک دارایی موضوع عقد مرابحه است و از نوعی حق عینی بر مال برخوردار است. در واقع، در اینجا شخصیت حقوقی واسطهای وجود ندارد تا مالکیت به او متعلق گردد در این حالت شرکت تشکیل شده نوعی شرکت مدنی است.
در ماده ۱ دستورالعمل انتشار اوراق مرابحه تاکید شده است که با خرید اوراق مرابحه، رابطه وکیل و موکل میان ناشر و خریداران اوراق برقرار می‌گردد. ناشر به وکالت از طرف خریداران اوراق ملزم به خرید دارایی موضوع انتشار به صورت نقد و فروش اقساطی آن به بانی است. در اسناد موضوع انتشار اوراق مرابحه باید قید شود که خرید اوراق به منزله قبول وکالت ناشر بوده و وکالت ناشر تا سررسید و تسویه نهایی اوراق غیرقابل عزل و معتبر است.
در خصوص بهادار بودن این اوراق باید گفت که این اوراق قابل تقویم به پول است و افراد در قبال دریافت آن حاضرند پول پرداخت نمایند؛ پس ماهیتی مالی دارد. از آنجاییکه که اوراق مرابحه مال محسوب می‌شود، مال و حق مالی براساس اراده طرفین قابل نقل و انتقال است که می‌تواند به صورت عقد معین یا عقد نامعین صورت گیرد. البته باید توجه داشت که مفهوم قابلیت انتقال در اینجا با توجه به نفس این اوراق است و منوط به امر دیگری نمی‌باشد. ماده ۱۰۲ قانون تجارت در خصوص شرکت‌های اشخاص قانون‌گذار، انتقال سهم الشرکه را به تنهایی مجاز ندانسته بلکه رضایت بخشی از شرکاء و انتقال به موجب سند رسمی در شرکت با مسئولیت محدود را برای انتقال لازم می‌داند و همچنین براساس ماده ۱۲۳ قانون تجارت، رضایت تمام شرکا در شرکت تضامنی برای این انتقال لازم است، در‌حالیکه ورقه بهادار مرابحه به خودی خود قابلیت انتقال به دیگران را داراست. در ماده ۵۸۳ قانون مدنی، قانون‌گذار هر یک از شرکاء را مجاز می‌داند بدون رضایت شرکاء دیگر سهم خود را جزئاً یا کلاً به شخص ثالثی منتقل کند. در مسئله مورد نظر ما نیز دارنده ورقه مرابحه در واقع مالک سهم مشاعی از دارایی پایه است و می‌تواند سهم خود را بدون رعایت تشریفات خاصی و حتی بدون رضایت سایر شرکاء به دیگران منتقل نماید.
وضعیت اوراق مرابحه در بازارهای مالی ایران
توسعه بازارهای مالی هر کشور از لوازم پیشرفت اقتصادی آن کشور می‌باشد. یکی از مشکلات بازار مالی کشور آن است که بخش عمده تامین مالی طرح‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری متکی به بازار پول و نظام بانکی است و سهم بازار سرمایه در تامین مالی بسیار ناچیز می‌باشد که یکی از دلایل آن فقدان ابزارهای مالی انعطاف‌پذیر، کارآمد و متنوع است.
در صورت انواع بازار ثانویه بورس گسترش اوراق مرابحه به لحاظ اقتصادی شاهد افزایش حضور بازار سرمایه در تامین مالی و توسعه بازار مالی کشور خواهیم بود. در واقع بورس هر کشور پس‌اندازهای ریز و درشت جامعه را به صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت جذب کرده و به سمت طرح‌های مفید و مولد اقتصادی هدایت می‌کند. هر چه ابزارهای مالی انواع بازار ثانویه بورس مورد استفاده در این بازار تنوع بیشتری داشته باشند بیشتر می‌توانند به اهداف، سلیقه‌ها و روحیات متنوع صاحبان پس‌انداز پاسخ دهند و زمینه مشارکت اشخاص بیشتری را فراهم کنند. برخلاف بورس‌های فعال در سطح جهان که از انواع متنوع ابزارهای مالی برخوردار هستند بورس ایران از تنوع لازم بهره‌ای ندارد. در ادامه به بررسی وضعیت انتشار اوراق مرابحه در ایران به شرح ذیل پرداخته می‌شود:
در سال ۱۳۹۱ مجوز انتشار اولین اوراق مرابحه به منظور تأمین مالی شرکت گروه صنعتی بوتان برای خرید مواد اولیه برای مصرف در تولید محصولات شرکت به مبلغ ۳۰۱ میلیارد ریال از سوی سازمان بورس و اوراق‌بهادار صادر شد. شرکت واسط مالی آبان ماه به منظور تأمین مالی غیرمستقیم شرکت گروه صنعتی بوتان و خرید مواد اولیه تولید آبگرمکن، اوراق مرابحه به ارزش ۳۰۱ میلیارد و ۳۰۶ میلیون ریال از طریق بازار سوم فرابورس پذیره‌نویسی کرد. دومین اوراق مرابحه توسط شرکت واسط مالی خرداد یکم در سال ۱۳۹۲ به منظور تامین مالی غیر مستقیم شرکت گلوکوزان در جهت تامین سرمایه در گردش و خرید مواد اولیه به ارزش ۲۰۰ میلیارد ریال منتشر شد. سومین اوراق مرابحه منتشر شده در سال ۱۳۹۳ توسط شرکت واسط مالی فروردین دوم جهت تامین مالی غیر مستقیم شرکت تولیدی موتور، گیربکس و اکسل سایپا به ارزش ۱۰۰۰ میلیارد ریال منتشر گردید. آخرین اوراق مرابحه منتشر شده تا به امروز در خرداد ۱۳۹۴ توسط شرکت واسط مالی اسفند یکم به منظور تامین مالی جهت خرید نفت کوره‌ی بتا گستر کرانه (سهامی خاص) به ارزش ۵۰۰ میلیارد ریال منتشر شده است.
نمودار ۱) وضعیت اوراق مرابحه منتشر شده از نظر ارزش و فراوانی تا پایان آذرماه ۱۳۹۴
نمودار ۲) درصد انواع صکوک منتشر شده در سال ۱۳۹۳
در سال ۱۳۹۳، ۱۶هزار و 57 میلیارد و 784 میلیون ریال انواع اوراق (غیر دولتی) منتشر شده است . از این مقدار اوراق مشارکت با ۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال معادل ۴۹ درصد از جمع اوراق منتشر شده غیر دولتی در صدر قرار گرفت و اوراق اجاره با انتشار 7 هزار و 257 میلیارد و 784 میلیون ریال معادل 45 درصد از کل اوراق منتشر شده، را به خود اختصاص داد در حالی که در سال گذشته تنها یک هزار میلیارد ریال اوراق مرابحه منتشر شده است و فقط ۶ درصد از جمع اوراق منتشر شده انواع بازار ثانویه بورس به این اوراق اختصاص دارد.
جمع‌بندی
پس از حذف اوراق قرضه از چرخه نظام اقتصاد اسلامی، متفکران مسلمان با استفاده از ویژگی‌های بیع مرابحه اقدام به طراحی اوراق بهاداری به نام اوراق مرابحه کردند که در صورت مشخص شدن ابعاد مختلف آن می‌تواند مکمل خوبی در بازارهای مالی باشد.
این اوراق که از ابزارهای جدید اسلامی در بازارهای مالی است هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی در بازارهای مالی ایران به دست آورد و تاکنون تنها ۴ مورد اوراق مرابحه در ایران منتشر شده است. در کشورهای دیگر به دلایلی همچون پایین بودن نرخ تورم اوراق مرابحه برای سرمایه‌گذاران جذاب است ولی به نظر می‌رسد در ایران با توجه به بالا بودن نرخ تورم این اوراق حتی با داشتن مزایای همچون قابلیت نقدشوندگی بالا در بازار ثانویه، بازدهی ثابت اوراق، ریسک پایین آن و سررسیدهای کوتاه‌مدت نتوانسته است جذابیت لازم را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. به نظر می‌رسد دلایلی همچون ناشناخته بودن این ابزار برای عموم، نداشتن ضمانت کافی نسبت به سایر ابزارها که اعتماد بر این ابزار را با چالش روبه رو می‌کند، مشخص و واضح نبودن تفاوت‌ها، مزایا و معایب این اوراق نسبت به فروش اقساطی برای سرمایه‌گذاران از عواملی است که در فراگیر نشدن این ابزار نوین مالی در بازارهای مالی ایران تاثیرگذار بوده است.
زال، یوسف، ۱۳۹۴، «بررسی فقهی، حقوقی و اقتصادی بیع مرابحه»، بیست و ششمین همایش بانکداری اسلامی.
موسویان، سید عباس (۱۳۸۸)، «صکوک مرابحه ابزار مالی مناسب برای بازار پول و سرمایه اسلامی»، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی جستارهای اقتصادی، س ۶، ش ۱۱، ۳۱-۹.
صالح آبادی، علی (۱۳۸۵)، بازارهای مالی اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
موسویان، سید عباس و محمدحسین عباسی (۱۳۹۲)، «ماهیت حقوقی اوراق بهادار مرابحه». پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال چهاردهم، شماره دوم (پیاپی ۳۸).
موسویان، سید عباس؛ وثوق، بلال و علی فرهادیان آرانی (۱۳۹۲)، «شناخت و رتبه‌بندی ریسک‌های ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)».دوفصلنامه اندیشه مدیریت راهبردی، سال هفتم، شماره اول، ۶۱-۳۱، ۱۸۷-۲۱۲.
دیدگاه شما