تاریخچه بورس تهران

احسان والیان

تاریخچه بورس در ایران:

در سال 1315 هجری شمسی یک کارشناس هلندی فکر اولیه ایجاد بورس را در ایران پایه ریزی کرد و فردی بلژیکی به نام “ران لوتر فلد“ که در ایران به سر می برد از طرف دولت وقت مامور بررسی ایجاد بورس در ایران گردید و پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران، اساسنامه ای تنظیم کرد و آنرا به مسئولین دولت ایران داد. اما درگیریهای دولت ایران در منطقه و سطح جهانی و همچنین شروع جنگ جهانی دوم (1939-1945 میلادی) اجازه افتتاح و راه اندازی بورس را به دولت ایران نداد و اساسنامه بورس و تشکیل بورس ایران تا 25 سال بعد از آن به تعویق افتاد.

در سال 1333 هجری شمسی دولت وقت به وزارت بازرگانی و صنایع و معادن ماموریت داد تا تشکیل بورس را بررسی و به انجام برساند.

بررسی های اولیه بیش از 7 سال به طول انجامید و در سال 1340 شمسی ساز و کار اولیه و ارکان و تشکیلات آن و نحوه کنترل آن توسط دولت تا حدود زیادی به تصویب کارشناسان رسید.

در سال 1341 موافقت نامه اولیه تاسیس بورس سهام در کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی تنظیم شد و نهایتا در سال 1345 شمسی با حضور هیأتی به سرپرستی دبیر کل بورس بروکسل که به دعوت دولت ایران برای راه اندازی بورس دعوت شده بودند لایحه قانون بورس اوراق بهادار تهران در مجلس شورای ملی تصویب و به بانک مرکزی ابلاغ شد.

اما باز هم بدلیل آماده نبودن بخش صنعتی و بازرگانی کشور اجرای این قانون تا سال بعد یعنی 1346 هجری شمسی تاریخچه بورس تهران به تاخیر افتاد.

در پانزدهم بهمن ماه سال 1346 و پس از گذشت یک سال از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار تهران چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی بعنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان، بورس اوراق بهادار تهران رسما فعالیت خود را آغاز کرد.

پس از راه اندازی اولیه بورس تهران، سهام شرکت نفت پارس، چند نوع اوراق قرضه دولتی، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد در بورس تهران پذیرفته شده و مورد معامله قرار گرفتند.

با توجه به معافیت های مالیاتی که در آن زمان برای شرکت ها و موسسات پذیرفته شده در بورس در نظر گرفته بودند،شرکت های زیادی علاقه به ورود به بورس داشتند و طی مدت کوتاهی پس از تشکیل، بورس در مسیر رشد و توسعه قرار گرفت تا اینکه در سال های بعد از پیروزی انقلاب بدلیل تحولات موجود و آغاز جنگ تحمیلی بورس تهران از رونق گذشته افتاد و تقریبا بطور عملی تعطیل شده بود. اما با آغاز برنامه توسعه پنج ساله اول در سال 1368 بورس مجددا در ایران احیا شد و در سال 84 شمسی هم با تصویب قانون اوراق بهادار تحولات بزرگ و مهمی در سازمان بورس اتفاق افتاد که بخش نظارتی و اجرایی را تفکیک کرده و دور جدیدی از فعالیت بازار سهام را در ایران رقم زد.

بورس اوراق بهادار خودش بعنوان یک شرکت سهامی تلقی میشود که سهام این شرکت نیز در بورس اوراق بهادار عرضه می شود.

عمر بورس ایران:

بورس اوراق بهادار در عمر پنجاه و جند ساله خود فراز و نشیب های زیادی را تجربه کرده است. از بدو تاسیس در سال 1346 تا سال 1357 تعداد شرکت ها و موسسات پذیرفته شده با رشد بسیار خوبی از 10 بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به 142 واحد صنعتی با رقمی بالغ بر 308 میلیارد ریال رشد داشت.

با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 تا سال 1367 یعنی پایان جنگ تحمیلی تعداد شرکتها به 56 شرکت در پایان سال 1367 تقلیل یافت که دلیل عمده و اصلی آن تملک بسیاری از شرکتها توسط تاریخچه بورس تهران دولت و همچنین ملی شدن برخی صنایع مانند بانک و بیمه و همچنین خروج تعدادی از شرکت ها و رکود شدید دوران جنگ تحمیلی بود.

در سال 1389 سامانه معاملات برخط(آنلاین) راه انداز شد که باعث توسعه بازار سرمایه و سهولت و عدالت در انجام معاملات گردید و تا به امروز با ایجاد بازاری منصفانه، کارا و شفاف و با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان موجب افزایش مشارکت و فعالیت مستقیم سهامداران و ایجاد ارزش افزوده برای ذینفعان در این بازار شده است هر چند که بدلیل مداخلات دولت و شرکت های وابسته به آن و یا تعامل برخی از موسسات بزرگ حاضر در بورس گاهی خللی نیز در روند بازار سرمایه و انتفاع سهامداران بوجود می آید.

طول عمر بورس ایران را از بدو تاسیس تا به امروز می توان به 4 دوره مختلف تقسیم کرد:

1-دوره اول حد فاصل بین سال های 1346 تا 1357 هجری شمسی

2-دوره دوم حد فاصل بین سال های 1358 تا 1367 هجری شمسی

3-دوره سوم حد فاصل بین سال های 1368 تا 1383 هجری شمسی

4-دوره چهارم از سال 1384 هجری شمسی تا کنون

دوره های مختلف بورس:

دوره اول حد فاصل بین سال های 1346 تا 1357 هجری شمسی:

در این دوره بدلیل قوانینی که دولت برای رشد بورس وضع کرده بود و معافیت مالیاتی برای پذیرفته شدگان در بورس رونق خوبی بر بازار بورس حکمفرما بود. این امر باعث رشد چشمگیر هم در تعداد شرکت های بورسی و هم در حجم معاملات انجام شده بوجود گردید.

از قوانین آن دوره می توان به این موارد اشاره کرد:

1- تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت که به‌موجب آن موسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به ترتیب ۴۹ درصد و ۹۴ درصد سهام خود را در آن عرضه کنند.

2- تصویب قانون معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۵۴

دوره دوم حد فاصل بین سال های 1358 تا 1367 هجری شمسی:

از نیمه دوم سال 1357 با بروز اعتصاب و درگیریهای داخلی در جریان انقلاب اسلامی و با تعطیل شدن واحدهای تولیدی و بازرگانی بورس ایران با سقوط شدیدی روبرو شد. تعطیلی شرکت ها و فرار صاحبان بنگاه ها و خروج سرمایه های آنها از کشور و همچنین طرح ملی شدن بانک ها و بیمه ها و تصاحب برخی از بنگاه ها توسط دولت و همچنین وقوع جنگ تحمیلی باعث تعطیلی کامل بورس تا سال 1361 شمسی گردید. در سال 1362 که تا حدودی تقاضا برای خرید وجود داشت بدلیل قیمت های پایین پیشنهاد شده توسط خریداران، عرضه کننده زیادی وجود نداشت و عملا معامله چندانی انجام نمی شد.

اما در سال 1363 دولت تصمیم گرفت تا تعدادی از کارخانه های دولتی را به کارگران و بخش خصوصی واگذار کند که همین امر باعث افزایش اندکی در معاملات بورس گردید. نهایتا در تابستان سال 1367 و با پذیرش قطعنامه 598 و همچنین تصویب قوانینی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و همچنین قانون های مالیات تعاون ملی و مالیات های مستقیم در قالب قانون برنامه پنج ساله اول دگرگونی های زیادی دز اقتصاد ایران بوجود آمد که بورس نیز از آنها تاثیر گرفت و باعث رشد حجم معاملات شد.

دوره سوم حد فاصل بین سال های 1368 تا 1383 هجری شمسی:

در سال 1368 و پس از پایان جنگ تحمیلی و همزمان با اجرای قانون پنج ساله توسعه، بورس ایران نیز که تا این زمان دچار رکود و یکنواختی شده بود دور تازه ای از فعالیت و تحول را در خود تجربه کرد. در این سال با اعمال برنامه های اصلاحی و ایجاد فضای رقابتی رشد بورس به منظور انتقال بخشی از تصدی های دولتی در راستای خصوصی سازی، جذب نقدینگی و پس اندازهای عمومی و هدایت این منابع به سمت سرمایه گذاری در بخش تولید و مشارکت بخش خصوصی در فعالیت های اقتصادی، در بورس اوراق بهادار پذیرش شرکت ها و بنگاه های اقتصادی به طرز چشمگیری افزایش یافت بطوریکه در پایان سال 1383 تعداد شرکت ها به 422 شرکت و حجم معاملات به بیش از 104 میلیارد ریال افزایش یافت.

دولت در این دوره برای رونق هرچه بیشتر بورس قوانینی را وضع کرد که تاثیر زیادی در افزایش حجم معاملات داشت. بعنوان مثال:

1- تبصره ۳۵ قانون بودجه سال ۱۳۷۸ کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت‌های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش‌های خصوصی و تعاونی اشاره شد.

2- ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.

دوره چهارم از سال 1384 هجری شمسی تا کنون:

در سال 1384 روند بورس به دلیل رویدادهای تاریخچه بورس تهران مختلف چه در داخل و چه در خارج کشور و همچنین بدلیل افزایش بی رویه شاخص بورس در سال های قبل روندی کاهشی بود. و در نهایت سرعت این روند کاهشی در آذر ماه سال 84 کم شد و در سال 1385 معاملات بورس به یک تعادل نسبی رسید.

شرکت سهامی عام بازار بورس اوراق بهادار در سال 1385 و به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در آذر ماه سال 1384 شمسی به تصویب رسیده بود تاسیس شد.

از اتفاقاتی که در این دوره افتاد می توان به این موارد اشاره کرد:

1-تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران

2-تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار

3-تشکیل شرکت سهامی عام بورس و اوراق بهادار تهران

-تشکیل شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

در سال 1389 برای توسعه بازار سرمایه و سهولت در معاملات سامانه معاملات برخط راه اندازی شد که دسترسی کلیه کاربران را بصورت آنلاین به انجام معامله و بررسی دارائیهای خود مقدور ساخت و همین امر باعث افزایش حجم معاملات و حضور بیشتر فعالان در بازار سرمایه شد.

با تمام فراز و نشیب هایی که بورس ایران در طول عمر خود داشت شاید بتوان گفت یکی از مهمترین تحولات ایجاد شده،تدوین قانون بازار اوراق بهادار در سال 1384 بود.

این قانون با از بین بردن خیلی از نواقص موجود در بورس زمینه ساز رشد و گسترش بورس در ایران گردید.

قانون بازار اوراق بهادار بخش نظارتی و عملیاتی بورس را که تا آن زمان یکی بودند را از هم تفکیک کرد با تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار بخش نظارتی به این سازمان واگذار شد. این سازمان که خود تحت نظارت شورایی به نام شورای عالی بورس فعالیت می کند علاوه بر وظایف دیگر وظیفه نظارت بر عملکرد بورس های مختلف کشور را به عهده دارد.

انواع بازارها در بورس ایران :

در حال حاضر بورس ایران شامل 4 بورس بزرگ کشور می باشد که تحت نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت کرده و عبارتند از:

1- بورس اوراق بهادار: در این بازار سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند مشارکت سهام که از بهمن ماه سال 1346 مشغول به فعالیت می باشد.

2- فرا بورس: در این بازار سهام شرکت هایی که به هر دلیل موفق به پذیرش در بازار بورس نشده اند و همچنین سایر انواع اوراق مانند اوراق اجاره و امتیاز تسهیلات مسکن معامله و خرید و فروش می شود.این بازار در مهرماه سال 1388 تاسیس و آغاز به کار کرد.

3- بورس کالا: در این بازار انواع کالاها شامل فلزات، محصولات کشاورزی، محصولات پتروشیمی و قراردادهای آتی سکه و …. خرید و فروش می شود. این بورس از شهریورماه سال 1382با عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و با تصویب قانون بازار اوراق بهادار مجددا از سال 1386 با تغییر نام به بورس کالا به فعالیت خود ادامه داد.

4- بورس انرژی: در این بازار انواع حامل های انرژی با محوریت برق که از مهمترین حامل های انرژی است معامله و خرید و فروش می شود.این بورس فعالیت خود را از سال 1391 آغاز کرد.

اهداف کلان سازمان بورس را می توان به شرح ذیل عنوان کرد:

ارتقای سهم بازار سرمایه در تأمین مالی فعالیت‌های مولد اقتصادی

به‌کارگیری مقررات و رویه‌های مؤثر برای حفظ سلامت بازار و رعایت حقوق سهامداران

تعمیق و گسترش بازار با بهره‌گیری از فناوری و فرایندهای به‌روز و کارآمد

توسعه دانش مالی و گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری و سهامداری در کشور

توسعه و تسهیل دسترسی به بازار از طریق کاربردهای فناوری اطلاعات

رعایت اصول پاسخگویی و شفافیت در همکاری‌ها و تعاملات با ذی‌نفعان

توسعه مستمر دارایی‌های فکری و سرمایه انسانی

توسعه بازار سرمایه در کل کشور می تواند زمینه ساز رشد و پیشرفت اقتصادی و باعث ایجاد گشایش در گره های اقتصادی کشور باشد.

سازمان بورس می بایست با ایجاد زیرساخت های لازم و آماده سازی بستر مناسب برای ارتباط بین سرمایه داران و شرکت های متقاضی مشارکت شرایطی را فراهم آورد .

این مشارکت سرمایه های مازاد و سرگردان جامعه به سمت بازار بورس و شبکه تولید جذب شده و چرخ اقتصاد کشور را به حرکت در آورد.

امروزه با طراحی انواع اوراق بهادار و راه اندازی نهاد ها و ابزارهای مالی با ریسک پذیری متنوع و همچنین گسترش و رشد فعالیت های آموزشی و فرهنگ سازی و همراه با آزاد سازی سهام عدالت تعداد سهامداران بازار بورس ایران رشد چشمگیری داشته که طبق آمار ها تا این تاریخ حدود 60 درصد از جمعیت کشور به نوعی سهامدار در بازار بورس هستند.

رکوردهای تاریخی بورس ایران:

یکشنبه سیاه: تاریخ 22 دیماه سال 1392 که با افت شدید شاخص به محدوده 85 هزار واحدی برگشت.

دوشنبه سیاه: تاریخ 20 مرداد ماه سال 1399 شاخص کل از عدد 2 میلیون واحد شروع به بازگشت کرد و تا مهر ماه همان سال محدوده یک میلیون و پانصد هزار واحدی را هم از دست داد.

ساعات کار بورس ایران:

بورس ایران در روزهای شنبه تا چهارشنبه هر هفته از ساعت 9 صبح الی 12:30 دقیقه فعال بوده و تمامی فعالان بازار که دارای کد بورسی هستند می توانند در این ساعات معاملات خود را انجام دهند. روزهای تعطیل رسمی، بورس ایران نیز تعطیل می باشد.

ساعت 8:45لغایت 9 هر روز معاملاتی را بعنوان ساعت پیش گشایش در نظر گرفته و معامله گران می توانند سفارشات خود را در این مان در سایت کارگزاری خود ثبت نمایند.

لوگوی بورس ایران از نشانی برنجی متعلق به دوره هخامنشیان که در استان لرستان کشف شده اقتباس شده است.

در این لوگو چهار انسان دست در دست یکدیگر و به نشانه اتحاد و همکاری در درون دایره ای به نشانه دنیا و این دایره هم بر روی شاخ دو گاو که در اساطیر ایرانی آمده است به نشانه ثروت و بهره وری قرار گرفته اند.

این نشان برنجی در موزه لوور پاریس نگهداری میشود.

بورس، تاریخچه و مفهوم آن به عنوان بازار

اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط شرکت چندملیتی «کمپانی هند شرقی هلند» شکل گرفت.

پرداخت برتر، در قرن پانزدهم میلادی , بازرگانان و صرافان بلژیکی در شهر “بورژ” در مقابل خانه مردی به نام “فن در بورزه”(واندر بورس) جمع می شدند و به داد و ستد می پرداختند.

بدین ترتیب نام فعالیتی که بعدها یعنی در سال ۱۴۶۰ بازار متشکلی را شامل گشت از اسم آن مرد بلژیکی گرفته شد.

هم زمان با انتشار فهرست ابزارهای مالی در قهوه‎خانه ای در لندن، کارگزاران سهام در زیر درختی در خیابان «وال استریت» نیویورک جهت دادوستد سهام، نشست ترتیب دادند.

در سال ۱۷۹۲، ۲۴ کارگزار سهام قراردادی را امضا نمودند که بعدها «هیأت سهام و بورس نیویورک»- شرکتی که بعدها به بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) تبدیل شد- جایگزین آن گردید.

قرار داد «باتن وود(Buttonwood)» نه تنها پیدایش بورس اوراق بهادر نیویورک را باعث گردید،

بلکه شاهد انکار ناپذیری مبنی بر توسعه ایالات متحده و تبدیل آن به یک ابرقدرت اقتصادی محسوب شد.

جالب است که وال استریت در کنار دیگر سمبل ایالات متحده یعنی آسمان‎خراش‌ها ، به عنوان نماد قدرت و پول این کشور به شمار می‎رود.

امروزه نقش بورس‎های اوراق بهادار در اقتصاد جهان غیرقابل انکار است،

بطوریکه محققین هیچگاه تصور نمی‎کردند کاری که شرکتی در ۴۰۰ سال پیش ابداع نمود، سراسر دنیا را دربرگیرد.

تاریخچه بورس در ایران

بورس اوراق بهادار تهران بر پایه قانون مصوب اردیبهشت ‌ماه ۱۳۴۵ تأسیس شد.

دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد:

دوره نخست (۱۳۵۷-۱۳۴۶)، دوره دوم (۱۳۶۷-۱۳۵۸)، دوره سوم (۱۳۸۳-۱۳۶۸) و دوره چهارم (از ۱۳۸۴ تاکنون)

اما ریشه‌های ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ بازمی‌گردد.

در این سال یک کارشناس بلژیکی به نام ران لوترفلد به همراه یک کارشناس هلندی، به درخواست دولت وقت ایران، درباره تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی نمودند و طرح تأسیس و اساسنامه آن را تنظیم کردند.

در همان سال‌ها یک گروه کارشناسی در بانک ملی نیز به مطالعه موضوع پرداختند،

و در سال ۱۳۱۷ گزارش کاملی درباره جزئیات مربوط به تشکیل بورس اوراق بهادار تهیه کردند.

اما آغاز جنگ جهانی دوم فرصت ادامه فعالیت را از کارشناسان گرفت.

از سرگیری مطالعات در این زمینه به فرصت مناسبتری نیاز داشت که این فرصت پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و حاکم شدن آرامش نسبی بر ایران برای اتاق بازرگانی،اتاق صنایع و معادن،بانک مرکزی و وزارت بازرگانی ایجاد شد تا چند سالی را به بررسی پیرامون این بازار و شرایط ایران برای تشکیل آن بپردازند.

در سال ۱۳۴۵ قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال کردند.

لایحه مزبور در اردیبهشت ۱۳۴۵ تصویب شد،اما به دلیل عدم آمادگی بخش صنعتی و بازرگانی بورس تهران در پانزدهم بهمن ماه ۱۳۴۶ با ورود سهام بانک صنعت و معدن- به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان- فعالیت خود را آغاز کرد.

بورس به عنوان یک بازار

انواع نیازهای انسان سبب شده است تا در جوامع مختلف مردم مکان‌هایی را به نام بازار ایجاد کنند.

در بازارها دارایی‌های مختلفی مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد.

در یک طبقه بندی کلی دو نوع دارایی عمده وجود دارد: دارایی مالی و دارایی واقعی

منظور از دارایی‌های فیزیکی و واقعی همانطور که از نام آن‌ها بر می‌آید دارایی‌هایی هستند که جنبه فیزیکی دارند.

مثلاً: خودرو، املاک، مستغلات، لوازم منزل، طلا و غیره.

اما دارایی‌های مالی که به آنها دارایی‌های کاغذی هم گفته می‌شود دارایی‌هایی را شامل می‌شود که ارزش آنها به پشتوانه یک دارایی دیگر تعیین گردد.

به عنوان مثال سهام یک شرکت به نسبت سهام خود در دارایی‌ها و منافع شرکت مذکور سهیم می‌شود یا دارنده اوراق مشارکت به واسطه مشارکت در پروژه اوراق مذکور برای تامین مالی آن پروژه منتشر شده سود به دست می‌آورد.

بورس یک بازار محلی است که انواع دارایی‌ها اعم از دارایی‌های مالی و یا واقعی در آنجا خرید و فروش می‌شود.

به بورسی که در آن دارایی‌های مالی و به اصطلاح دارایی کاغذی خرید و فروش می‌شود بورس اوراق بهادار و به بورسی که در آن دارایی‌های واقعی یا کالاهای فیزیکی خرید و فروش می‌شود بورس کالا می‌گویند.

نوع دیگری از بورس به نام بورس ارز وجود دارد که در آنجا پول رایج کشور‌ها خرید و فروش می‌شود. البته در ایران بورس ارز به صورت قانونی و رسمی فعالیت ندارد.

بخش زیادی از خریداران و فروشندگان سهام به اصطلاح سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار اشخاص حقیقی هستند که با مبالغ کم و پس‌اندازهای مازاد خود از طریق خرید سهام شرکت‌ها یا سایر اوراق بهاداری که در بورس خرید و فروش میشود فعالیت میکنند.

گفتنی است؛ رسمی بودن، شفافیت و برخورداری از پشتوانه محکم قانونی را می‌توان از مهم‌ترین تفاوت‌های بورس با بازارهای سنتی دانست.

سفر در تاریخچه بازار بورس ایران

احسان والیان

• اشتراک‌گذاری

خوبی دانستن تاریخ این است که دست‌کم از گذار زمانه و حال و احوالات بازاری مانند بورس آگاه می‌شویم و می‌فهمیم که ما هم در بازه‌ای از این تاریخ قرار داریم و دیدن بعضی اتفاقات خوشایند و ناگوار در این بازار چندان موضوع عجیبی نیست؛ چراکه بسیاری از این رویدادها مانند نزول و صعود سهام در گذشته هم اتفاق افتاده است. ورق زدن برگ‌های تاریخ بازار بورس برای رسیدن به بینشی بهتر خالی از لطف نیست.

اولین بار بود که عبارت "بازار بورس ایران" را از زبان یک مجری خوش صدا که اخبار اقتصادی می‌گفت شنیدم. با سن کمی که داشتم بی شک چیزی از سرفصل‌ها و گفته‌های اقتصادی پیزی دستگیرم نمی‌شد. اما واژه بورس برایم جذاب و گوشنواز بود. هر زمان هم که در مورد این بازار صحبت می‌شد، یک تصویر از افراد سرمایه‌گذار در رسانه نشان داده می‌شد که با هیجان در حال داد و ستد بودند و دور تا دورشان را هم نمایشگرهای بزرگی گرفته بود و هر کدام از نمایشگرها هر لحظه اعداد سبز و قرمزی را با سرعت بالایی عوض می‌کردند. از آن سال‌ها زمان زیادی می‌گذرد و من هم یکی مانند بقیه سرمایه گذاران در گود بازار سهام قرار گرفته‌ام و کمابیش با این بازار آَشنایی دارم. اما جالب است که گاهی فکر می‌کنیم بورس از آن‌جایی شروع شده است که ما با آن آشنا شده‌ایم. در صورتی که این بازار تاریخچه خاص خود را دارد که با رویدادهای تاریخی کشور دچار تغییر و تحولات بسیاری شده است. خوبی دانستن تاریخ این است که دست‌کم از گذار زمانه و حال و احوالات بازاری مانند بورس آگاه می‌شویم و می‌فهمیم که ما هم در بازه‌ای از این تاریخ قرار داریم و دیدن بعضی اتفاقات خوشایند و ناگوار در این بازار چندان موضوع عجیبی نیست؛ چراکه بسیاری از این رویدادها مانند نزول و صعود سهام در گذشته هم اتفاق افتاده است. ورق زدن برگ‌های تاریخ بازار بورس برای رسیدن به بینشی بهتر خالی از لطف نیست.

لوگوی بازار بورس تهران، ریشه در باستان

هر چند ساقه و برگ بازار بورس تهران به دوران معاصر مربوط می‌شود اما لوگو و یا به زبان فارسی خودمان، نشان انتخاب شده برای این بازار ریشه در باستان این مرز و بوم دارد. تاریخ خوانی یک پدیده مانند بازار بورس بدون توجه به نشانه‌ها و سمبل‌ها هیچ لطفی ندارد. لا به لای جستارهایم برای ورق زدن تاریخچه بازار بورس ایران متوجه لوگو آن شدم که طرحی دایره وار دارد و در میان این دایره چهار انسان دست یکدیگر را زنجیره وار گرفته‌اند. بماند که چقدر به جهان‌بینی این نشان که به دوران هخامنشیان برمی‌گردد افتخار کردم اما معنی جالب توجه‌ای در این نماد وجود دارد؛ دایره‌ای که نشان از جهان دارد و چرخش چهار انسان و کوزه‌های آبی که به دست این چهارتن است همگی نشان از پیدایش کیهان دارند. اما این دایره بر دو شاخ گاو سوار است که نماد فراوانی و ثروت است. ترکیبی از انسان، آب، آبادانی و ثروت! یکی از خوش‌سلیقگی‎هایی که باید در تاریخچه بازار بورس ایران به آن اعتراف کرد انتخاب همین نماد مفرغی است.

داستان بازار بورس ایران از کجا شروع شد؟

جدا از جنگ و قحطی و قهر و آشتی‌هایی که ثبت شده اما تاریخ گاهی نگاهی مهربان هم خرج ما ایرانیان کرده است. نمونه بارزش را می‌شود همین فعالیت رسمی بازار بورس اوراق بهادار ایران به حساب آورد. می‌گویند هر داستانی یا با ورود یک غریبه به شهر آغاز می‌شود و یا با رفتن یک آشنا از شهر. این بار غریبه‌ای در سال 1315 به نام وان لوترفلد از بلژیک دعوت شد تا چند و چون ماجرا را برای به وجود آمدن بورس اوراق بهادار ایران بررسی کند. البته بانک ملی هم پا به پای این شخص بلژیکی جلو آمد و بالاخره هر چه که برای شروع بازار بورس و آغاز تاریخچه بازار بورس ایران لازم بود فراهم شد. اما تاسیس این بازار به خاطر فعالیت مردی عصبانی به نام هیتلر در آلمان و شروع جنگ جهانی دوم به حالت تعلیق درآمد و یا بهتر بگوییم متوقف شد. اما از آن‌جا که در تاریخ هم همیشه روی یک پاشنه نمی‎‌‎چرخد، بالاخره بعد از تغییراتی که در شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران حوالی سال‌های 53 و 54 هجری شمسی اتفاق افتاد تاسیس این بازار جدی شد و با تصویب لایحه قانون بورس اوراق بهادار در جایی به نام مجلس شورای ملی کار بازار بورس ایران شروع شد. ارتباطات با کشورهای غربی بهتر شده بود و دلیل جدی شدن ماجرا هم از همین افق روشن ارتباطات سیاسی و اجتماعی ایران با کشورهای دیگر نشات می‌گرفت. البته که جذب سرمایه و خوشامدگویی به میزبانان تجاری و اقتصادی به کشور نیازمند زیرساخت‌های لازم داشت که به خاطر عدم این آمادگی، اجرای قانون بورس اوراق بهادار ایران تا سال 1346 عقب افتاد.

اوضاع بازار بورس از 1346 تا اول انقلاب

از سال 46 هجری شمسی اوضاع بازار بورس تغییر کرد. شرکت‌های مانند شرکت نفت پارس و ارواق قرضه دولتی و خزانه‌های متفاوت و همچنین از میان بانک‌ها، بانک توسعه صنعتی و معدنی هم به این بازار ورود کردند با اوج گرفتن رشد محصولات ناخالص داخلی حجم معاملات بورس اوراق بهادار تهران از 83 به 150 میلیارد ریال رسید. این سال‌ها تا سال 1351 را می‌شود جز سال‌های طلایی تاریخچه بازار بورس ایران به حساب آورد. کار به جایی رسید که مجلس ملی با پیشنهاد ورود سرمایه‌گذاران خارجی رو به رو شد و شروع به بررسی این پیشنهاد کرد. البته شاید از قسمت‌های ناخوشایند ماجرا در این سال‌ها بتوان به این موضوع اشاره کرد که در سال 1354، معاملات برای کارکنان سازمان بورس که ساختمان این سازمان چند سالی است از خیابان حافظ به محله سعادت آباد منتقل شده ممنوع شد. دلیل این ممنوعیت این بود که کارکنان سازمان بورس به اسناد دسترسی دارند و ورود آن‌ها برای انجام معاملات می‌تواند برای بازار مضر باشد.

سال‌های سیاه بازار بورس

بی تاریخچه بورس تهران شک آغاز جنگ تحمیلی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و حال و اوضاع آشفته اوایل انقلاب تاثیر بسیاری بر اوضاع بازار بورس ایران گذاشت. اوضاع بی ثبات و جنگ باعث بی اعتمادی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران شد و تا سال 1361 روند نزولی و خروج شرکت‌ها از بازار بورس ادامه داشت. اما از سال 16 تا 67 هجری شمسی که دولت تصمیم گرفت قسمتی از فعالیت‌ها را از ادارات دولتی خارج کند و به بخش خصوصی بسپارد اوضاع بورس بهتر شد و بعد از قبول قطعنامه 598 و پایان جنگ تحمیلی معاملات در بازار بورس بیش‌تر شد. می‌بینیم که تاریخچه بازار بورس ایران نیز فراز و نشیب‌های ناگواری به خود دیده است که البته همیشگی نبوده و دست آخر اوضاع رو به بهبودی رفته است. البته گفتنی است که رکودهای عجیب و غریبی هم دامن‌گیر بازار بورس شده است.

رکود در تاریخچه بازار بورس ایران

یکی از عبارت‌های نام‌آشنا به گوش فعالان بازار بورس ایران عبارت «یکشنبه سیاه» است. یکشنبه‌ای که به 22 دی 1392 برمی‌گردد. در این روز به دلیل تصمیماتی که دولت گرفته بود دامنه معاملات به 85 هزار واحد برگشت و سقوطی بی مثال را در تاریخچه بازار بورس ایران رقم زد. مهار نقدینگی و بعضی عوامل دیگر مانند افزایش قیمت مواد اولیه پتروشیمی برای مبارزه با فساد اقتصادی باعث شد که تا این روند نزولی با زمستان 94 ادامه پیدا کند. البته گفتنی است که از مرداد تا مهر 1392 نیز یک رکود دیگر با افت 25 درصدی شاخص بورس ظاهر شد که البته این عدد برای بسیاری از شرکت‌ها حکم افت هفتاد درصدی سهام‌شان را داشت.

آینده نگری از نگاه تاریخ بورس

تقریبا هر آن‌چه که به چشم ندیده‎ایم را از تاریخچه بازار بورس ایران ورق زدیم. نگاه به روزهایی که از این بازار گذشته یک موضوع را برای ما روشن می‌کند و آن هم این است که نباید بدون داشتن دانش کافی به صورت خودسرانه اقدام به سرمایه گذاری کنیم. خوب است که از ابزارهای سرمایه گذرای مانند صندوق های سرمایه گذاری موفق که از فضای سرمایه گذاری آنلاین بهره می‌برند برای حضور در بازارهای سرمایه مانند بازار بورس بهره‌مند شویم تا تاریخ را برای خود تبدیل به استفاده از تجربه دیگران کنیم و نه این که خودمان هم تبدیل به عبرت تاریخی شویم.

یکی از عبارت‌های نام‌آشنا به گوش فعالان بازار بورس ایران عبارت «یکشنبه سیاه» است. یکشنبه‌ای که به 22 دی 1392 برمی‌گردد. در این روز به دلیل تصمیماتی که دولت گرفته بود دامنه معاملات به 85 هزار واحد برگشت و سقوطی بی مثال را در تاریخچه بازار بورس ایران رقم زد. مهار نقدینگی و بعضی عوامل دیگر مانند افزایش قیمت مواد اولیه پتروشیمی برای مبارزه با فساد اقتصادی باعث شد که تا این روند نزولی با زمستان 94 ادامه پیدا کند. البته گفتنی است که از مرداد تا مهر 1392 نیز یک رکود دیگر با افت 25 درصدی شاخص بورس ظاهر شد که البته این عدد برای بسیاری از شرکت‌ها حکم افت هفتاد درصدی سهام‌شان را داشت.

تقریبا هر آن‌چه که به چشم ندیده‎ایم را از تاریخچه بازار بورس ایران ورق زدیم. نگاه به روزهایی که از این بازار گذشته یک موضوع را برای ما روشن می‌کند و آن هم این است که نباید بدون داشتن دانش کافی به صورت خودسرانه اقدام به سرمایه گذاری کنیم. خوب است که از ابزارهای سرمایه گذرای مانند صندوق های سرمایه گذاری موفق که از فضای سرمایه گذاری آنلاین بهره می‌برند برای حضور در بازارهای سرمایه مانند بازار بورس بهره‌مند شویم تا تاریخ را برای خود تبدیل به استفاده از تجربه دیگران کنیم و نه این که خودمان هم تبدیل به عبرت تاریخی شویم.

تاریخچه کامل بورس در ایران و جهان

در قرن پانزدهم میلادی , بازرگانان و صرافان بلژیکی در شهر “بورژ” در مقابل خانه مردی به نام “فن در بورزه”(واندر بورس) جمع می شدند و به داد و ستد می پرداختند. بدین ترتیب نام فعالیتی که بعدها یعنی در سال 1460 بازار متشکلی را شامل گشت از اسم آن مرد بلژیکی گرفته شد.

اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط اولین شرکت چند ملیتی به نام «کمپانی هند شرقی هلند» پدیدار شد. به همین نحو، شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» اولین شرکتی بود که سهام منتشر کرد. شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» از سلسله عواملی برای نیل به موفقیت برخوردار بود: 50 هزار نفر کارمند غیر نظامی با ارتش خصوصی مشتمل بر 40 ناوجنگی، 30 نفر ملوان و 10 هزار خدمه و البته گردش فزاینده سود. این شرکت با وجود بازاری برای سهام و اوراق قرضه خود، احتمالاً قویترین اقتصاد در تاریخ جهان را داشته است. کلید موفقیت این شرکت درحقیقت حضور «عموم» در مالکیت آن بوده است.

با توجه به تشکیل بورس اوراق بهادار لندن قبل از قرن 19، تا سال 1801 هیچگونه مقررات یا عضویت رسمی در بورس اوراق بهادار لندن مشاهده نشد. درحالی که بزرگترین گام‎های تغییر در تاریخ دنیا به وقوع می‎پیوست، هنوز تعدادی اعتقاد داشتند که خرید وفروش سهام امری غیر اخلاقی و شیطانی محسوب می‎شود.

هم زمان با انتشار فهرست ابزارهای مالی در قهوه‎خانه ای در لندن، کارگزاران سهام در زیر درختی در خیابان «وال استریت» نیویورک جهت دادوستد سهام، نشست ترتیب دادند. وال استریت، یک دیوار مستحکم در نیویورک بود که به هرعلتی توسط هلندیان بنا شده بود. در سال 1792، 24 کارگزار سهام قراردادی را امضا نمودند که بعدها «هیأت سهام و بورس نیویورک»- شرکتی که بعدها به بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) تبدیل شد- جایگزین آن گردید.

قرار داد «باتن وود(Buttonwood)» نه تنها پیدایش بورس اوراق بهادر نیویورک را باعث گردید بلکه شاهد انکار ناپذیری مبنی بر توسعه ایالات متحده و تبدیل آن به یک ابرقدرت اقتصادی محسوب شد. جالب است که وال استریت در کنار دیگر سمبل ایالات متحده یعنی آسمان‎خراش‌ها ، به عنوان نماد قدرت و پول این کشور به شمار می‎رود.

امروزه نقش بورس‎های اوراق بهادار در اقتصاد جهان غیرقابل انکارند. شاید محققین نیز هیچگاه تصور نمی‎کردند که کاری که شرکتی در 400 سال پیش ابداع نمود، سراسر دنیا را دربرگیرد. (ترجمه و تهیه: کریم کریمی، کارشناس مسئول امور بین‌الملل، سازمان بورس و اوراق بهادار)

تاریخچه بورس در ایران :

بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت‌ماه 1345 تأسیس شد. دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: دوره نخست (1357-1346)، دوره دوم (1367-1358)، دوره سوم (1383-1368) و دوره چهارم (از 1384 تاکنون)

اما ریشه های ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال 1315 بازمی‌گردد. در این سال یک کارشناس بلژیکی به نام ران لوترفلد به همراه یک کارشناس هلندی، به درخواست دولت وقت ایران، درباره تشکیل بورس اوراق بهادار مطالعاتی نمودند و طرح تأسیس و اساسنامه آن را تنظیم کردند. در همان سال‌ها یک گروه کارشناسی در بانک ملی نیز به مطالعه موضوع پرداختند و تاریخچه بورس تهران در سال 1317 گزارش کاملی درباره جزئیات مربوط به تشکیل بورس اوراق بهادار تهیه کردند.

اما آغاز جنگ جهانی دوم فرصت ادامه فعالیت را از کارشناسان گرفت. از سرگیری مطالعات در این زمینه به فرصت مناسبتری نیاز داشت که این فرصت پس از کودتای 28 مرداد 1332 و حاکم شدن آرامش نسبی بر ایران برای اتاق بازرگانی،اتاق صنایع و معادن،بانک مرکزی و وزارت بازرگانی ایجاد شد تا چند سالی را به بررسی پیرامون این بازار و شرایط ایران برای تشکیل آن بپردازند.

در سال 1345 قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال کردند. لایحه مزبور در اردیبهشت 1345 تصویب شد،اما به دلیل عدم آمادگی بخش صنعتی و بازرگانی بورس تهران در پانزدهم بهمن ماه 1346 با ورود سهام بانک صنعت و معدن- به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان- فعالیت خود را آغاز کرد

دوره نخست (1357-1346):

بعد از ورود بانک صنعت و معدن در 15 بهمن 46، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند. در طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران (سال‌های 1346 تا 1357) تعداد شرکت‌ها و بانک‌ها و شرکت‌های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی در سال 1346 به 105 بنگاه در سال 57 افزایش یافت

دوره دوم (1367-1358):

پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی در این دوره رویدادها و تحولات بسیاری را به دنبال داشت. از دیدگاه تحولات مرتبط با بورس اوراق بهادار نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ها در تاریخ 17 خرداد 1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن36 بانک‌ تجاری و تخصصی کشور در چهارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند.

چندی بعد و در پی آن شرکت‌های بیمه نیز در یکدیگر ادغام گردیدند و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر 1358 باعث گردید تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند. به گونه‌ای که تعداد آنها از 105 شرکت و مؤسسه اقتصادی در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.

دوره سوم (1383-1368):

با توجه سیاستگزاران اقتصادی کشور به تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار در سال 1368، تعداد شرکتها از 56 شرکت در سال 1367 به 249 شرکت در سال 1375 افزایش یافت.

از سوی دیگر، روند پرنوسان فعالیت بورس اوراق بهادار تهران در سالهای 1369 تا 1375،به ویژه نوسانهای شدید و یک سویه قیمتها در سالهای 1370،1373و1374،افت وخیزهای دوره ای قابل توجهی را در پی داشته که برآیند آنها به انتظارات سرمایه گذاران و بی اطمینانی حاکم بر این بازار انجامیده است.

سال 1370 سال پررونقی برای بازار سرمایه بود. در این سال افزایش چشمگیری در ارزش و حجم معاملات بازار پدید آمد. این رشد به سبب عرضه سهام در مقیاس بالا از طرف سازمان‌های دولتی، ورود 29 شرکت جدید به فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، عرضه سهام به صورت نسبتاً فراگیر در سراسر کشور از طریق شبکه بانکی و عرضه سهام به کارگران به نرخ‌های ترجیحی براساس مصوبه موقت بود. از آنجا که در سال 1371 اقتصاد کشور دچار رکود نسبی شده بود.

عامل اصلی افزایش حجم معاملات به طور عمده مربوط به چهار ماه آخر سال 1373 و ناشی از عدم عرضه سهام توسط عرضه‌کنندگان عمده دولتی، افزایش قیمت شناور ارزهای خارجی و تشدید تورم بوده است که موجب ایجاد صف‌های تقاضا در این سال شد

سال 1374 سال تأسیس شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهامی عام بود. در این سال 4 شرکت سرمایه‌گذاری جدید تأسیس شد، همچنین یک شرکت توسعه منطقه‌ای به صورت سهامی عام در استان فارس تأسیس شد، از وقایع دیگر سال 1374 افزایش سرمایه‌گذاری در بخش دولتی بود که بر رشد بورس تأثیر به سزایی داشت

وضعیت بورس در سال 1375 وضعیتی دوگانه بود. در نیمه نخست سال، روندهای حرکتی سال پیش همچنان ادامه یافت و شاخص‌های مختلف فعالیت در بازار بورس از روندی افزایشی برخوردار بود ، در نیمه دوم سال، شتاب یک سویه نوسان‌های قیمتی در بورس اوراق بهادار تهران کند شد و شاخص قیمت سهام از مهرماه تا پایان آن سال به میزان 6/9 درصد کاهش یافت.

در سال 1376 ساماندهی وضعیت اطلاع رسانی به عنوان یکی از مهمترین تمهیدات بازیابی کارکردهای طبیعی بورس اوراق بهادار تهران مورد توجه قرار گرفته است. در این باره، به منظور دسترسی آسان و سریع کاربران مختلف به اطلاعات آماری درست،دقیق و بهنگام، کمیت و کیفیت اطلاعات عرضه شده در چارچوب نشریه های آماری ادواری بورس بازنگری و بهسازی شد

روند سریع بهبود شاخص‌ها، رشد ارزش معاملات، افزایش حجم دادوستد سهام، رشد پرشتاب قیمت‌ها، حضور پرتعداد روزانه سهامداران در تالار بورس، افزایش شمار خریداران و تحولات دیگر بیانگر رشد و توسعه بازار سرمایه ایران بود. رشد روزافزون بورس نشان از جایگاه مهم این نهاد در پیشبرد و توسعه اقتصاد ملی در سال‌های آتی داشت.رشد بورس تهران در سال 1378 نیز ادامه یافت. و این رشد در سال 1379 باعث بوجود آمدن سال درخشانی در پرونده بورس تهران شد. در این تاریخچه بورس تهران سال بازدهی بورس به 86/59 درصد رسید که در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری و تورم 6/12 درصدی در این سال بسیار شایان توجه بود

در سال 80 نیز بورس روند رو به رشدی را دنبال کرد.سال 1381 سال پرفراز و نشیبی برای بورس بود. شاخص کل بورس تا شهریور ماه این سال با افزایش همراه بود. در این سال به تدریج رفتار سرمایه‌گذاران تغییر یافته و با وجود تاریخچه بورس تهران آنکه انتظار کاهش نسبی قیمت سهام شرکت‌های ناشی از تقسیم سود در مجامع عادی متصور بود، اما عملاً بازار با رفتار دیگری روبه‌رو شد که به ظاهر متناقض با آموخته و شیوه‌های متداول رفتار سرمایه‌گذاران بود.سال 1382، سال ثبت رکوردهای جدید در بورس اوراق بهادار تهران بوده است. در این سال همۀ نماگرهای عمده فعالیت، با رسیدن به حد نصاب‌های تازه، که از بدو فعالیت بورس اوراق بهادار تهران بی‌سابقه بوده است،

فعالیت بورس اوراق بهادار تهران طی سال 1383 در دو بخش متمایز رونق و رکود نسبی بازار قابل بررسی است. عملکرد بورس تهران در نیمه‌ اول سال به‌رغم دو افت محسوس در ماه‌های اردیبهشت و مرداد، هم‌چنان متأثر از روندهای حرکتی سال پیش از آن بود و نماگرهای مختلف فعالیت بورس از روندی افزایشی برخوردار بودند، به‌گونه‌ای که حجم دادوستد و شاخص قیمت سهام در این دوره به بالاترین حد خود در تمامی سال‌های فعالیت بورس رسید. در همین سال سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی ایران تاسیس شد

دوره چهارم (از 1384 تاکنون):

در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌رویه شاخص‌ها در سال‌های قبل از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذرماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود. از آذرماه سال 1384، سیاست‌ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد، به‌گونه‌ای که تصویب قانون بازار اوراق بهادار، تغییر سیاست‌های داخلی سازمان بورس و پیش‌بینی آزادسازی قیمت سیمان به‌دلیل ورود این محصول به بورس فلزات، باعث رشد 6/6 درصدی شاخص قیمت در آذر ماه 1384 نسبت به ماه پیش از آن شد.

کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال 1384، با توجه به اقدامات مؤثر فوق‌الذکر در سال 1385 به تعادل نسبی رسید.تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت.

تاریخچه بورس تهران

در مطلب تاریخچه پیدایش بورس در جهان به فلسفه وجودی بازار بورس و تاریخچه پیدایش واژه بورس و همچنین تأسیس بورس در جهان پرداختیم و گفتیم که اولین بورس جهان، در اوایل قرن هفدهم میلادی، در آمستردام هلند تأسیس شد و اولین شرکتی هم که سهامش را در این بورس عرضه کرد، کمپانی هند شرقی نام داشت؛ اما بورس در ایران، چگونه شکل گرفت؟

مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجری‌شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.

در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد

بالاخره در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی تاریخچه بورس تهران در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه‌ صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه‌ اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه‌‌‌‌‌‌‍ صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.

سابقه ۴۷ ساله بورس در ایران

بورس اوج و فرودهای بسیار زیادی را تجربه کرده است. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، تعداد شرکت‌ها و موسسه‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تهران از ۱۰ بنگاه اقتصادی با سرمایه ۶/۲ میلیارد ریال به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از ۱۰۵ شرکت، به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت. علت این امر، تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت بوده است.(در اثر ملی شدن بانک‌ها، بیمه و برخی صنایع کشور، تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته‌شده در بورس از آن خارج شدند) رکود شدید بازار بورس در طی هشت سال جنگ تحمیلی نیز از وقایع مهم بورس ایران محسوب می‌شود.

در حال حاضر، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند: