معرفی و آشنایی با اندیکاتور RSI
امروز قرار است به بررسی یکی دیگر از اندیکاتورهای مهم و مورد نیاز در تحلیل تکنیکال بپردازیم. ایران اف اکس تریدر تمامی مشخصه های این اندیکاتور را به همراه تعریف و نحوه محاسبه آن در اختیار شما قرار می دهد. بنابر این تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
اندیکاتور RSI چیست؟
اندیکاتور RSI یا به عبارتی شاخص قدرت نسبی از دیگر اندیکاتور های محبوب معامله گران در هنگام تحلیل تکنیکال به شمار می رود. این اندیکاتور به عنوان معیاری جهت ارزیابی شرایط خرید یا فروش سهام با توجه به تغییرات قیمتی اخیر آن ها پیش از انجام معامله شناخته میشود. این اندیکاتور همانند اندیکاتور MACD در دسته اندیکاتور های نوسانگر(oscillator) طبقه بندی می شود و قادر به نوسان بین سطوح 0 تا 100 میباشد. جی.ولز وایلدر جونیور در کتاب اصلی خود “مفاهیم جدید در سیستمهای معاملاتی تکنیکال” به شرح کامل این اندیکاتور پرداخته است.
با توجه به تفسیر قدیمی که از این شاخص در کتاب وایلدر جونیور آمده است، اگر مقدار RSI یک سهم، بالاتر از 70 باشد، به این معنی است که آن سهم، بیش از حد در حال خرید یا ارزش گذاری است (خرید هیجانی) و ممکن است خود را برای پول بک زدن (اصلاح روند قیمتی) آماده کند. حال اگر مقدارRSI کمتر از 30 باشد، نشان نشان می دهد که آن اوراق بهادار تحت شرایط فروش شدید قرار گرفته است (فروش هیجانی).
واگرایی یا نوسان غلط در RSI
“نوسان غلط” یا “واگرایی” برای زمانی است که RSI بالای 70 و یا پایین تر از 30 رخ می دهد. واگرایی نزولی به این معنا که اگر در یک روند صعودی، RSI عدد کمتری را نسبت به قله)سقف) قبلی خود اختیار کند آنگاه نزول قیمت سهم خواهیم داشت. واگرایی مثبت درست برعکس واگرایی صعودی میباشد بطوریکه در روند نزولی RSI عدد بالاتری را نسبت به دره(کف) قبلی خود نشان واگرایی شاخص RSI دهد، این حالت نشان دهنده صعود آتی قیمت سهم می باشد.
نحوه کار با اندیکاتور RSI
برای اینکه بتوانید با شاخص کار کنید نیاز دارید پیش زمینه ای از درک محاسبه این اندیکاتور داشته باشید.
با کمک فرمول هایی که در زیر می بینید میتوانید RSI را محاسبه نمود هر چند که به لطف پلترفم هایی که به صورت خودجوش از این اندیکاتور بهره میبرند نیازی به حساب کتاب نیست!
توجه داشته باشید که در هنگام محاسبات تایم فریم روزانه باید از 14 کندل 1 روزه و در محاسبات هفتگی از 14 کندل هفته ای استفاده کنید که بستگی به طول دوره معاملاتی کوتاهمدت، میان مدت و یا بلند مدت خود دارد.
اما نحوه کار به چه شکل است؟ همانطور که در بالا ذکر شد اندیکاتور RSI بین 0 تا 100 در حال نوسان است. این راه هم متوجه شدیم که هرگاه روند خط RSI بالاتر از 70 بود، خرید سهم هیجانی و هرگاه کم تر از 30 بودن به معنای فروش هیجانی سهم مورد نظر است. نکات ارزشمند زیادی در واگرایی ها و زمانی که RSI از 70 بالاتر و یا از 30 پایین تر می رود، وجود دارد. مراقب باشید که اگر بازار به سمت خرید هیجانی پیش رفت، هر قدم اضافی می تواند موجب خروج بی موقع از سهم و در نتیجه از دست رفتن سود کلانتان شود. اگر RSI نتواند به منطقه قبلی خود به دره یا قله نزدیک شود، احتمال وقوع واگرایی محرز و قطعی خواهد بود. برخی از معامله گران RSI زیر 30 فرصت و بهتر است بگوییم “سیگنالی برای خرید” میدانند. چرا که آن چنین فرض میکنند که سهم در فروش هیجانی است و بازگشت بازار انتظار می رود.
در یک بازار صعودی یا گاوی، RSI تمایل دارد در محدوده 40 تا 90 باقی بماند و منطقه 40-50 را به عنوان سطح حمایتی در نظر بگیرد. در طول بازار نزولی یا خرسی نیز، RSI تمایل دارد بین محدوده 10 تا 60 باقی بماند و منطقه 50-60 به عنوان سطح مقاومت اختیار کند. این محدوده ها بسته به شرایط RSI و قدرت روند بازار متفاوت خواهد بود.
ایراد استفاده از اندیکاتور RSI
ایرادی در هنگام کار میتوان روی این نمودار گذاشت اینست که برای مدتی طولانی در سطح فروش هیجانی و یا خرید هیجانی باقی میماند. از این رو ممکن معامله را تا زمان فرارسیدن دیگر سیگنال های تائید به واگرایی شاخص RSI تأخیر بیاندازد.
RSI همچنین اغلب الگوهای نموداری را تشکیل می دهد که ممکن است الگوی هایی مانند سقف دوقلو و کف دوقلو و همچنین خطوط روند را در نمودار قیمت پایه نشان ندهد. در تصویر زیر مثالی زدیم تا درک بهتری از این ایراد داشته باشید:
همانطور که در نمودار بالا می بینید، اندیکاتور RSI می تواند برای دوره های طولانی در ناحیه خرید هیجانی باقی بماند در حالی که سهام در روند صعودی است. هنگامی که سهام در روند نزولی قرار دارد، این اندیکاتور ممکن است برای مدت طولانی در قلمرو فروش هیجانی باقی بماند. این می تواند برای تحلیلگران جدید گیج کننده باشد، اما یادگیری استفاده از اندیکاتور در چارچوب روند غالب این مسائل را روشن می کند.
تکنیک ردشدن از تاب خوردگی در اندیکاتور RSI
از دیگر استراتژی های معاملاتی که بواسطه آن رفتار RSI را میتوان تحلیل کرد، تکنیک رد شدن از واگرایی (در زمانی که دوباره از قلمرو خرید یا فروش هیجانی خارج می شود،) میباشد. از این استراتژی هنگام خرید در ناحیه فروش هیجانی و در زمانهای فروش در ناحیه خرید هیجانی استفاده میشود. از این رو به دو نوع رد شدگی مثبت و منفی تقسیم میشود. اگر در ناحیه فروش هیجانی باشد رد شدگی مثبت رخ می دهد.
مراحل ردشدگی مثبت:
- گام اول :در ابتدا RSI در محدوده زیر فروش هیجانی قرار گیرد.
- گام دوم: RSI یه بالای ناحیه 30 برسد.
- گام سوم: روند حرکتی خط RSI دوبار کاهش یابد اما به محدود فروش هیجانی بازنگردد.
- گام اخر: RSI بالاترین سطح (قله) قبلی خود را بشکند.
همانطور که در نمودار زیر می بینید، اندیکاتور RSI در ناحیه فروش هیجانی بود، تا اینکه بالا محدوده 30 شکست خورد و پایین ترین سطح ردشدگی را تشکیل داد که میتوانید سیگنالی برای خرید باشد. استفاده از RSI در این روش بسیار شبیه ترسیم خطوط روند روی نمودار قیمتی است.
مانند واگرایی، یک نسخه منفی از سیگنال ردشدگی وجود دارد که شبیه یک تصویر وارونه شده از نسخه مثبت آن است . رد شدگی منفی 4 مرحله دارد.
مراحل رد شدگی منفی:
- گام اول :در ابتدا RSI در محدوده بالای خرید هیجانی قرار گیرد.
- گام دوم: RSI یه پایین ناحیه 70 برسد.
- گام سوم: روند حرکتی خط RSI دوبار افزایش یابد اما به محدود خرید هیجانی بازنگردد.
- گام اخر: RSI پایین ترین سطح (دره) قبلی خود را بشکند.
نمودار زیر یک نمونه از سیگنال ردشدگی منفی را نشان می دهد. مانند بسیاری از تکنیکهای معاملاتی، این سیگنال زمانی قابل اعتمادتر خواهد بود که با روند بلندمدت غالب مطابقت داشته باشد. سیگنال های رد شدگی منفی در طول روندهای نزولی کمتر احتمال دارد که اخطار های کاذب ایجاد کنند.
تفاوت بین اندیکاتور RSI و MACD
یکی دیگر از شاخص های حرکتی، میانگین متحرک واگرایی-همگرایی (MACD) میباشدکه رابطه بین دو میانگین متحرک قیمت یک سهم را نشان می دهد. برای محاسبه خط روند MACD نیاز است تا 26 دوره میانگین متحرک نمایی (EMA) را از 12 دوره EMA محاسبه می شود. نتیجه آن محاسبه خط MACD است.
سپس یک EMA نه روزه، به نام “خط سیگنال” در بالای خط MACD رسم می شود که می واگرایی شاخص RSI تواند انگیزه ای برای سیگنال های خرید و فروش باشد. معامله گران با بالا رفتن خط سیگنال، دست به خرید بزنند و زمانی که MACD از زیر خط سیگنال عبور می کند، سهم خود را بفروشند.
RSI برای نشان دادن خرید و فروش هیجانی در رابطه با سطوح قیمت اخیر طراحی شده است. RSI با استفاده از میانگین سود و زیان قیمت در یک دوره زمانی معین محاسبه می شود. دوره زمانی پیش فرض 14 دوره است که مقادیر آن از 0 تا 100 محدود شده است.
MACD رابطه بین دو EMA را اندازه گیری می کند، در حالی که RSI تغییر قیمت را در رابطه با اوج و کف قیمت اخیر اندازه گیری می کند. این دو شاخص اغلب با هم استفاده می شوند تا معامله گران تحلیل تکنیکال قوی تری از بازار داشته باشند.
اندیکاتور های RSI و MACDهر دو به عنوان معیار های تشخیص روند بازار و درک فعالیت معاملاتی اخیر یک سهم را برآیند میکنند؛ هرچن که این هدف را به روشهای مختلف انجام میدهند. در اصل، MACD با هموارسازی حرکات اخیر قیمت سهم و مقایسهی خط روند میانمدت آن، با خط روند دیگری که تغییرات اخیر قیمت آن را نشان میدهد، کار میکند. از این رو میتوان فهمید که خط روند کوتاهمدت بالاتر یا پایینتر از خط روند میانمدت قرار است یا خیر!
گاهی اوقات نشانه های متناقضی از این دو اندیکاتور بدست می آید. به عنوان مثال، RSI ممکن است برای یک دوره زمانی ثابت، بالاتر از 70 را نشان دهد، که نشان می دهد سهام به سمت خرید هیجانی پیش رفته است. در همان زمان، MACD می تواند نشان دهد که شتاب خرید همچنان برای امنیت در حال افزایش است. هر یک از این اندیکاتورها ممکن است با نشان دادن واگرایی از قیمت، تغییر روند آتی در قیمت را نشان دهد (قیمت بالاتر می رود در حالی که اندیکاتور در حال کاهش و نزول میباشد یا برعکس).
جمع بندی
شاخص قدرت نسبی (RSI) معیاری برای سنجش و ارزیابی حرکت قیمت سهام از سوی معامله گران میباشد. ایده اصلی پشت RSI این است که اندازه گیری شود که معامله گران چقدر سریع قیمت یک سهم را به بالا یا به پایین می بردند. RSI این نتیجه را در مقیاس 0 تا 100 بر روی نمودار ترسیم می کند. RSI زیر 30 به طور کلی نشان می دهد که سهام بیش از حد فروخته شده و به عبارتی فروش هیجانی رخ داده است، در حالی که اگر این شاخص بالای 70 باشد، نشان می دهد که آن بیش از حد خریداری شده است یا به اصطلاح خرید هیجانی داشته ایم. معامله گران اغلب این نمودار RSI را در زیر نمودار سهام خود قرار می دهند، بنابراین می توانند حرکت اخیر آن را با روند قیمتی بازار مقایسه کنند.
دانلود اندیکاتور نمایش حمایت و مقاومت ( Support and Resistance )
دانلود اندیکاتور زمان اتمام کندل جاری در متاریدر 4 ( Candle Time End )
اندیکاتور ForexProfitSupreme Meter ( تعیین قدرت ارزها و روند جفت ارز ها )
آموزش نصب اندیکاتور در متاتریدر
معرفی و آشنایی با اندیکاتور ATR
معرفی و آشنایی با اندیکاتور باند بولینگر (Bollinger Band)
معرفی و آشنایی با اندیکاتور مکدی (MACD)
معرفی و آشنایی با الگوی مثلث
ستاپ معاملاتی پرایس اکشنی کوازیمودو (QM)
شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) در فارکس
3 استراتژی خروج از معامله : چگونه از یک معامله سودآور خارج شویم؟
فعال سازی و دریافت کش بک ( ریبیت ) در بروکر لایت فایننس
ایران اف ایکس تریدر یک پایگاه جامع برای تریدر های ایرانی در زمینه بازارهای مالی ( فارکس ، کریپتو و . ) می واگرایی شاخص RSI باشد. ما سعی داریم با فراهم آوردن یک بستر حرفه ای، دریچه کوچکی باشیم برای کمک به معامله گران و کسانی که در بازاهای مالی فعالیت می کنند
فعالیت در بازارهای مالی ( فارکس ) از ریسک بالایی بر خوردار است و به هیچ شخصی پیشنهاد ورود به این بازار داده نمیشود . با توجه به ریسک بالای فعالیت در بازارهای مالی از تمامی جهات دقت داشته باشید که شخص شما مسئول سود یا ضرر حاصله خواهید بود نه این سایت و این مجموعه. توجه کنید : معرفی یا بنر هیچ بروکری در این سایت دال بر ضمانت آن بروکر نیست پس با مسئولیت خودتان بروکر مورد نظر را انتخاب کنید.
شاخص قدرت نسبی (RSI) چیست؟
شاخص قدرت نسبی (RSI) یک شاخص حرکت است که در تجزیه و تحلیل فنی مورد استفاده قرار میگیرد. میزان تغییرات قیمت اخیر را برای ارزیابی شرایط خرید بیش از حد یا فروش بیش از حد در قیمت سهام یا دارایی دیگر اندازه گیری میکند. RSI به عنوان یک نوسان ساز (نمودار خطی که بین دو حالت افقی حرکت میکند) نمایش داده میشود. میتواند از ۰ تا ۱۰۰ خوانده شود. این شاخص در ابتدا توسط J. Welles Wilder Jr. توسعه داده شد.تفسیر و استفاده سنتی از RSI این است که مقادیر ۷۰ یا بالاتر نشان میدهد که اوراق بهادار بیش از حد خریداری میشود یا بیش از حد ارزشگذاری میشود و ممکن است برای تغییر روند یا عقب نشینی اصلاحی قیمت آغاز شود. خواندن شاخص قدرت نسبی ۳۰ یا کمتر نشان دهنده وضعیت بیش از حد فروش یا کم ارزش است.(شاخص جریان پول (MFI) چیست؟)
نکات کلیدی شاخص قدرت نسبی (RSI)
شاخص قدرت نسبی (RSI) یک نوسان ساز مومنتوم محبوب است که در سال ۱۹۷۸ توسعه یافت.
شاخص قدرت نسبی سیگنالهایی را در مورد روند صعودی و نزولی قیمت به معامله گران فنی ارائه میدهد. اغلب در زیر نمودار قیمت یک دارایی ترسیم میشود.
معمولاً وقتی RSI بالای ۷۰ خرید میشود، دارایی بیش از حد خریداری میشود و زمانی که زیر ۳۰ باشد، بیش از حد فروخته شده است.
شاخص قدرت نسبی (RSI) به شما چه میگوید؟
همانطور که در نمودار زیر مشاهده میکنید، در طول روند نزولی، شاخص قدرت نسبی (RSI) در نزدیکی سطح ۵۰ و در ۷۰ به اوج خود میرسد. که میتواند توسط سرمایه گذاران برای نشان دادن قابل اطمینانتر شرایط نزولی مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از سرمایه گذاران در صورت ایجاد یک روند قوی برای تشخیص بهتر افراط، یک خط روند افقی بین ۳۰ تا ۷۰ درصد اعمال میکنند. معمولاً در صورتی که قیمت سهام یا دارایی در یک کانال افقی بلندمدت باشد نیازی به تغییر سطوح بیش از حد خرید یا فروش بیش از حد نیست.
یک مفهوم مرتبط با استفاده از سطوح خرید بیش از حد یا فروش بیش از حد مناسب روند، تمرکز بر علائم تجاری و تکنیکهای منطبق با روند است. به عبارت دیگر، استفاده از سیگنالهای صعودی در زمانی که قیمت در روند صعودی قرار دارد و سیگنالهای نزولی در زمانی که سهام در روند نزولی قرار دارد. به جلوگیری از بسیاری از هشدارهای کاذب که شاخص قدرت نسبی(RSI) میتواند ایجاد کند، کمک میکند.
تفسیر محدوده شاخص قدرت نسبی (RSI)
به واگرایی شاخص RSI طور کلی، هنگامی که RSI از سطح مرجع افقی ۳۰ فراتر رود، یک نشانه صعودی است. هنگامی که به زیر سطح مرجع افقی ۷۰ میرود، یک نشانه نزولی است. به عبارت دیگر، میتوان تفسیر کرد که مقادیر شاخص قدرت نسبی (RSI) ۷۰ یا بالاتر نشان میدهد که یک اوراق بهادار بیش از حد خریداری میشود. یا بیش از حد ارزشگذاری میشود و ممکن است برای تغییر روند یا عقب نشینی قیمت اصلاح شود. خواندن شاخص قدرت نسبی (RSI) ۳۰ یا کمتر نشان دهنده وضعیت بیش از حد فروش یا کم ارزش است.
در طول یک روند صعودی، شاخص قدرت نسبی (RSI) تمایل دارد بالای ۳۰ بماند و اغلب باید به ۷۰ برسد. در طول یک روند نزولی، به ندرت مشاهده میشود که شاخص قدرت نسبی (RSI) از ۷۰ بیشتر شود. شاخص اغلب به ۳۰ یا کمتر میرسد. این دستورالعملها میتوانند به تعیین قدرت روند و تعیین معکوسهای احتمالی کمک کنند. به عنوان مثال، اگر شاخص قدرت نسبی (RSI) در تعدادی نوسان قیمت پیاپی در طول یک روند صعودی نتواند به ۷۰ برسد، اما پس از آن به زیر ۳۰ برسد، این روند تضعیف شده و میتواند پایینتر بیاید.
برعکس برای روند نزولی صادق است. اگر روند نزولی نتواند به ۳۰ یا کمتر برسد و سپس به بالای ۷۰ برسد، این روند نزولی تضعیف شده و میتواند به سمت صعودی حرکت کند. خطوط روند و میانگینهای متحرک ابزارهای مفیدی هستند که هنگام استفاده از شاخص قدرت نسبی (RSI) به این روش باید در آن گنجانده شود.(پیشنهاد ما به شما : دوره هوش بازار جهانی (فارکس))
نمونهای از واگراییهای شاخص قدرت نسبی (RSI)
یک واگرایی صعودی زمانی رخ میدهد که شاخص (RSI) یک مقدار فروش بیش از حد ایجاد میکند. به دنبال آن پایینترین سطح را ایجاد میکند که مطابق با پایینترین سطح قیمت است. این نشان دهنده افزایش حرکت صعودی است. شکستن از قلمرو بیش از حد فروش میتواند برای ایجاد یک موقعیت طولانی جدید استفاده شود.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده میکنید، زمانی که (RSI) پایینترین سطح را ایجاد کرد، به عنوان قیمتی که پایینترین قیمت را تشکیل میداد، یک واگرایی صعودی مشخص شد. این یک سیگنال معتبر بود، اما وقتی سهام در یک روند بلندمدت پایدار باشد، واگراییها نادر هستند. استفاده از قرائتهای انعطافپذیر بیش از حد فروش یا خرید بیش از حد به شناسایی سیگنالهای بالقوه کمک میکند.
نمونه ای از رد شدن نوسان شاخص قدرت نسبی (RSI)
یکی دیگر از تکنیک های معاملاتی ، رفتار RSI را هنگام تجدید نظر از قلمرو خرید و فروش بیش از حد مورد بررسی قرار می دهد. این سیگنال “رد نوسان” صعودی نامیده می شود و دارای چهار قسمت است:
RSI در قلمروهای فروخته شده قرار می گیرد.
RSIاز 30 درصد عقب می افتد.
RSI شیب دیگری را ایجاد می کند بدون اینکه دوباره به سرزمین فروخته شده بازگردد.
سپس RSI آخرین سطح خود را می شکند.
همانطور که در نمودار زیر مشاهده می کنید ، شاخص RSI بیش از حد فروخته شد. 30 درصد شکسته شد و رد پایین را ایجاد کرد که سیگنال را در هنگام بازتاب بیشتر فعال می کرد. استفاده از RSI در این راه بسیار شبیه به ترسیم خطوط روند در نمودار قیمت است.
مانند واگرایی ها ، یک نسخه نزولی از سیگنال رد تاب وجود دارد که شبیه تصویر آینه نسخه صعودی است. رد چرخش نزولی نیز دارای چهار قسمت است:
RSI به منطقه خرید بیش از حد افزایش می یابد.
RSI به زیر 70 درصد می رسد.
RSI بدون عبور مجدد به قلمرو خرید بیش از حد ، بالاترین سطح خود را تشکیل می دهد.
سپس RSI پایین ترین سطح خود را می شکند.
نمودار زیر سیگنال رد نوسان نزولی را نشان می دهد. مانند بسیاری از تکنیک های معاملاتی ، این سیگنال زمانی قابل اطمینان خواهد بود که با روند بلند مدت غالب مطابقت داشته باشد. سیگنال های نزولی در طول روند نزولی کمتر احتمال دارد که زنگ خطر ایجاد کنند.(ایچیموکو واگرایی شاخص RSI چیست ؟)
واگرایی RSI در نمودار شیبا | تحلیل تکنیکال SHIB
قیمت شیبا در یک محدوده معاملاتی کوتاه مدت با سوگیری منفی به تثبیت خود ادامه می دهد. شیبا در حال حاضر در نزدیکی یک منطقه حمایتی مهم معامله میشود و منتظر یک روند جدید است. اگر یک شکست (breakout) موفقیت آمیز رخ دهد، سودهایی را برای سرمایه گذاران شیبا به همراه خواهد داشت.
در زمان انتشار این خبر، قیمت شیبا به دلار (SHIB/USD) به 0.000025 دلار رسید که 1.66 درصد در روز کاهش یافت. در 24 ساعته گذشته، حجم معاملات شیبا، 335,374,742 دلار بوده و 37 درصد کاهش داشته است.
شیبا با قیمت کمتری معامله می شود
منبع: تریدینگ ویو
در نمودار روزانه شیبا، قیمت تحت فشار در زیر خط روند نزولی است که از سقف 0.000035 دلار در حال گسترش است. قیمت شیبا در 12 آوریل (23 فروردین)، تلاش کرد تا خط روند نزولی را دوباره در 0.000030 دلار تست کند. با این حال، خریداران نتوانستند به اهداف خود برسند و به سمت پایین تر حرکت کردند.
در حال حاضر، قیمت شیبا نزدیک به میانگین متحرک نمایی 50 روزه، در 0.000025 دلار است. اگر میزان فروش افزایش یابد، میانگین متحرک را کاهش می دهد تا پایین ترین سطح در 12 آوریل را در 0.000021 دلار دوباره تست کند.
شاخص قدرت نسبی روزانه (RSI) از 30 مارس یک واگرایی نزولی نشان می دهد در حالی که قیمت به بالاترین حد خود می رسد. وقتی که اندیکاتورها درست بالاتر از خط متوسط در RSI هستند، نشان می دهد که احتمالا حرکت نزولی است.
از سوی دیگر، اگر قیمت بالاتر از اوج روزانه بسته شود، دیدگاه صعودی باطل میشود. اگر میزان خرید افزایش یابد، می تواند قیمت شیبا را به سمت بالاترین قیمت 13 آوریل در 0.000028 دلار سوق دهد.
اگر میزان خرید در بازه طولانی تری باقی بماند، سود بیشتری را به سمت نوسان 0.00030 دلار به همراه خواهد داشت. این امر نیز با خط شیب نزولی منطبق است. اگر کندل روزانه در بالاتر از مانع مقاومت بسته شود، روند نزولی فعلی را معکوس می کند، زیرا در میان شتاب خرید پایدار، از سطح 0.32 دلار به راحتی میگذرد.
RSI یا شاخص قدرت نسبی چیست؟
RSI مخفف عبارت Relative Strength Index است، و در زبان فارسی با عنوان شاخص قدرت نسبی از آن یاد میشود. اندیکاتور RSI بطور خیلی خلاصه، ابزار مفیدیست که در تحلیل تکنیکال مورد استفاده قرار میگیرد. میدانید که تحلیل تکنیکال نوعی از تحلیل است که دادههایی از جمله قیمت، روند قیمت، حجم بازار و … را گردآوری میکند و با آنالیز کردن آنها، سعی میکند رفتار کلی بازار را کشف و رفتار آینده بازار را پیشبینی کند.
تحلیل تکنیکال برای معاملهگرانی که قصد سرمایهگذاری در بازارهای مختلف را دارند ضروریست. از همین رو آنها از ابزارهای مختلفی برای دستیابی به یک تحلیل تکنیکال درست کمک میگیرند. RSI نیز یکی از همین ابزارهاست. در این مقاله قصد داریم به آموزش اندیکاتور RSI بپردازیم و در کنار ارائه دانش لازم، تجربه و مهارت کافی برای استفاده از این اندیکاتور را نیز به شما عرضه کنیم.
تعریف کلی RSI
شاخص قدرت نسبی یا (RSI (Relative Strength Index یک نوسانگر یا همان اسیلاتور است که برای تعیین اندازه و سرعت تغییرات قیمتها استفاده میشود. با اعمال کردن RSI برروی نمودار قیمت، به یک ابزار تصویری مجهز خواهید شد که در کشف و تحلیل نقاط قوت و ضعف یک بازار (چه در زمان فعلی و چه در گذشته) به شما کمک میکند. این ابزار تصویری خود در قالب یک نمودار دیگر ظاهر میشود که در کنار نمودار اصلی، برای تحلیل روند و آینده قیمتها قابل استفاده است.
در بازارهای مختلف از جمله بازار ارزهای دیجیتال، زمان به بازههای مشخص و کوتاهتری به نام بازههای معاملاتی تقسیم میشود. تغییرات قیمت نیز معمولاً در همین بازههای معاملاتی بررسی میشوند. اندیکاتور RSI برای تعریف نقاط قوت و ضعف یک بازار، از ارزش بازار در زمان بسته شدن این بازهها استفاده میکند.
در دنیای امروز ما، RSI توانسته خود را بعنوان یک اندیکاتور معتبر برای تعیین روند قیمت اثبات کند. طیف کاربرد RSI بسیار گسترده است و از بازارهای سرمایهگذاری نقدی (مانند بازار سهام) گرفته تا بازارهایی که برپایه معاملات استقراضی کار میکنند (برای مثال بازار مشتقات)، همگی از این اندیکاتور استفاده میکنند.
تاریخچه RSI
سازنده اندیکاتور RSI شخصی به نام جی ولز وایلدر جی آر (J. Welles Wilder Jr.) است. وایلدر در ابتدا مکانیکی در نیروی دریایی بود. از همین رو، وی حرفه خود به بعنوان مهندس مکانیک را نیز ادامه میداد. البته وایلدر در زمینه معاملات کالاهای مختلف نیز تخصص داشت. پس از چند سال معامله در بازارهای مختلف، وایلدر تمرکز خود را برروی تحلیل تکنیکال معطوف کرد. در سال ۱۹۷۸، او کتابی را تحت عنوان «مفاهیم جدید در سیستمهای معاملات فنی» منتشر کرد. همین کتاب نقطه آغاز محبوبیت اسیلاتور طراحی شده توسط او به نام RSI بود.
اکنون که سالها از زمان ابداع RSI میگذرد، این اندیکاتور همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده است. RSI ابزاریست که توسط تحلیلگران از سرتاسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد. در این میان برخی از کاربران RSI کار وایلدر را بهبود بخشیدهاند و ویژگیهای بیشتری را به آن افزودهاند. یکی از بارزترین نمونههای این مسئله، شخصی به نام جیمز کاردوِل (James Cardwell) است که برای اولین بار از RSI برای تأیید روندها استفاده کرد.
مبانی اولیه اندیکاتور RSI
شاخص قدرت نسبی یا RSI یک اسیلاتور اصطلاحاً مومنتوم است. مومنتوم (Momentum) یک مفهوم در علم فیزیک است که عنوان میکند یک جسم در حال حرکت به روند حرکت خود ادامه میدهد، مگر این که نیرویی در خلاف جهت به آن وارد شود. در این صورت این جسم یا متوقف خواهد شد و یا در مسیر مخالف حرکت خواهد کرد. مومنتوم همچنین شتاب جسم در حال حرکت را نیز تعریف میکند. همین مفهوم در خصوص بازارهای مالی نیز صادق است.
RSI در محدوده بازهای از اعداد یا پارامترهای خاص عمل میکند. این اندیکاتور مشخصاً در محدوده صفر تا صد در نوسان است. هرچه RSI به صفر نزدیکتر باشد، احتمال صعودی شدن قیمت بیشتر است. و همینطور بالعکس، نزدیک شدن RSI به صد نشاندهنده افزایش احتمال شروع روند نزولیست. در قسمت بعدی این مقاله دلیل این مسئله را متوجه خواهید شد.
در خصوص بازه زمانی نیز، محبوبترین بازهای که برای RSI در نظر گرفته میشود بازه ۱۴ روزه است. البته معاملهگران مختلف از بازههای زمانی متفاوت و متنوعی استفاده میکنند.
با استفاده از RSI به چه اطلاعاتی دست پیدا میکنیم؟ سیگنالهای RSI
اندیکاتور RSI سیگنالهای مهم و قابلتوجهی را به کاربران ارائه میکند. بهرهگیری سریع از این سیگنالها میتواند به شما در انجام تریدهای موفق کمک کند. برخی از سیگنالهای RSI عبارتند از:
سیگنال اشباع خرید (Overbought) و اشباع فروش (Oversold)
وایلدر معتقد بود که وقتی قیمت یک کالا با شدت زیادی افزایش پیدا میکند و یا به عبارت دیگر مومنتوم بالاست، این یعنی کالای مورد نظر در شرایط اشباع خرید قرار گرفته است. این شرایط، بهترین موقعیت برای فروش این کالاست. همینطور وقتی که قیمت کالایی با شدت شروع به افت میکند و مومنتوم پایین است، این یعنی کالا در شرایط اشباع فروش قرار دارد. و این بهترین زمان برای خرید کالای مورد نظر است. بنابراین میتوان اینطور نتیجه گرفت که RSI کم را میتوان سیگنالی برای خرید، و RSI زیاد را سیگنالی برای فروش در نظر گرفت.
ممکن است این سوال در ذهنتان مطرح شده باشد که منظور از RSI زیاد یا کم چیست. طبق نظریه وایلدر، RSI بالای ۷۰ را باید منطقه اشباع خرید و RSI کمتر از ۳۰ را منطقه اشباع فروش در نظر گرفت. RSI بین ۳۰ تا ۵۰ سیگنال خاصی را نشان نمیدهد، و RSI حول ۵۰ نیز نشاندهنده ثبات و سکون بازار است.
حال برخی از معاملهگران معتقدند که تعریف وایلدر بیش از اندازه کلی است. از همین رو آنها این تعریف را محدودتر میکنند. برای مثال آنها RSI بالای ۸۰ را بعنوان منطقه اشباع خرید و RSI پایین ۲۰ را بعنوان منطقه اشباع فروش در نظر میگیرند. این تعاریف به کلی به دیدگاه معاملهگر بستگی دارند.
در دو تصویر زیر به ترتیب منطقه اشباع خرید و منطقه اشباع فروش در RSI را مشاهده میکنید. همانطور که میبینید، RSI بالای ۷۰ بعنوان اشباع خرید و RSI پایین ۳۰ بعنوان اشباع فروش در نظر گرفته شده است.
سیگنال اشباع خرید در RSI سیگنال اشباع فروش در RSI
واگرایی
واگرایی در RSI زمانی رخ میدهد که روند تغییرات قیمت با چیزی که RSI نشان میدهد متفاوت باشد. این ناهماهنگی در روند واقعی و اندیکاتور RSI غالباً از یک وارونگی قریبالوقوع خبر میدهد. در چنین مواقعی روند قیمت به احتمال زیاد تغییر خواهد کرد و جهت مخالف را پیش خواهد گرفت.
واگرایی میتواند دارای سه نوع واگرایی شاخص RSI صعودی یا گاوی (bullish)، نزولی یا خرسی (bearish) و مخفی (hidden) باشد.
واگرایی صعودی یا گاوی
واگرایی گاوی زمانی اتفاق میافتد که اندیکاتور در حالت صعودی و نمودار اصلی در حالت نزولی قرار داشته باشد، و همچنین کمینه قیمتهای نمایش داده شده در اندیکاتور، از کمینه قیمتهای نمودار واقعی بیشتر باشد. در چنین زمانهایی انتظار میرود که قیمت روند مخالفی را در پیش بگیرد و به حالت صعودی تغییر پیدا کند. از همین رو وایلدر معتقد بود که واگراییهای صعودی فرصتهای خوبی برای خرید هستند.
در تصویر زیر نمونهای از یک واگرایی صعودی را مشاهده میکنید.
واگرایی صعودی یا گاوی در RSI
واگرایی نزولی یا خرسی
واگرایی خرسی زمانی اتفاق میافتد که اندیکاتور در حالت نزولی و نمودار اصلی در حالت صعودی قرار داشته باشد، و همچنین بیشینه قیمتهای نمایش داده شده در اندیکاتور از بیشینه قیمتهای نمایش داده شده در نمودار اصلی کمتر باشد. در این مواقع انتظار میرود که روند قیمت وارونه شود و به حالت نزولی تغییر پیدا کند. از همین رو به عقیده وایلدر، واگراییهای نزولی فرصتهای خوبی برای فروش هستند.
در تصویر زیر نمونهای از یک واگرایی نزولی را مشاهده میکنید
واگرایی نزولی یا خرسی در RSI
دلیل وقوع واگرایی چیست؟
ممکن است این سوال در ذهنتان مطرح شود که چنین واگراییهایی به چه دلیل اتفاق میافتند؟ و از چه رو چنین تفاوتی در بین نمودار قیمت واقعی و نمودار اندیکاتوری مانند RSI وجود دارد؟ بنابراین پیش از پرداختن به نوع سوم از واگراییها، بد نیست به این سوال پاسخ دهیم.
حقیقت این است که با استفاده از RSI، شما به پیشبینی و تحلیل اندیکاتور اطمینان میکنید. تحلیل اندیکاتور این است که در یک زمان خاص، قیمت باید در حالت صعودی قرار داشته باشد. اما نمودار قیمت برعکس این را به شما نمایش میدهد. در واقع اندیکاتور با اطلاعات موجود در نمودار قیمت موافق نیست.
دلیل این امر میتواند مداخلههایی باشد که افراد عمداً در روند قیمت ایجاد کردهاند، تا بازار را به سمت دلخواه خود هدایت کنند. برای مثال افرادی که در دنیای بیت کوین آنها را بعنوان نهنگهای بیت کوین میشناسیم میتوانند با فروش بخشی از دارایی خود باعث کاهش قیمت شوند. این افراد سپس حجم به مراتب بیشتری را در این قیمت پایین خریداری خواهند کرد. و به همین دلیل، قیمت به یکباره افزایش خواهد یافت. به همین جهت است که گفته میشود واگراییها، خبر از وارونگی ناگهانی روند قیمت میدهند. برخی از کابران حرفهای ترجیح میدهند به تحلیل اندیکاتور بیشتر اعتماد کنند تا نمودار واقعی قیمت.
البته فراموش نکنید که واگراییها، بیشتر نشانههایی از این هستند که بازار در حال از دست دادن مومنتوم است. این واگراییها تضمینی برای تغییر کامل روند نیستند. همانطور که در مواقعی دیدهایم که واگرایی رخ داده، اما تغییر روند صورت نپذیرفته است. بنابراین بعنوان یک تریدر، بهتر است که استراتژیهای مدیریت ریسک را فراموش نکنید تا از خطر وقوع چنین اتفاقاتی در امان باشید. همچنین برای کاهش خطای اندیکاتورها، پیشنهاد میشود که از یک اندیکاتور واحد استفاده نکنید و اندیکاتورهای مختلف را در ترکیب با یکدیگر به کار ببرید.
واگرایی مخفی (hidden)
واگرایی مخفی از نظر تعریف و همچنین کاربرد مخالف دو نوع پیشین است. واگرایی مخفی نیز در شرایطی کاربرد دارد که نمودارهای اندیکاتور و قیمت مخالف یکدیگر هستند. اما با این تفاوت که در حالت گاوی، کمینه قیمت اندیکاتور از کمینه قیمت واقعی کمتر و در حالت خرسی، بیشینه قیمت اندیکاتور از بیشینه قیمت واقعی بیشتر باشد.
واگرایی مخفی (برخلاف نوع قبلی که واگرایی معمولی یا کلاسیک نام دارد) نمایشگر این است که ترند فعلی قیمت هنوز به پایان خود نرسیده، و همچنان ادامه خواهد داشت. بنابراین از واگرایی مخفی برای تأیید ترند فعلی استفاده میشود، نه بعنوان سیگنالی برای وارونگی آن.
در تصویر زیر تفاوت بین واگرایی کلاسیک و واگرایی مخفی را مشاهده میکنید.
مقایسه واگرایی معمولی یا کلاسیک و واگرایی مخفی در RSI
سیگنال شکست نوسان
سیگنال شکست نوسان که در زبان انگلیسی failure swing یا swing rejection نام دارد، از دیگر سیگنالهاییست که میتواند وارونگی روند قیمت را پیشبینی کند. تفاوت سیگنال شکست نوسان با واگرایی در این است که این سینگال مستقلاً در نمودار RSI و فارغ از نمودار قیمت قابل مشاهده است.
سیگنال شکست نوسان نیز مانند واگرایی دارای دو نوع صعودی (گاوی) و نزولی (خرسی) است.
سیگنال شکست نوسان صعودی (گاوی)
سیگنال شکست نوسان صعودی به شرایطی گفته میشود که RSI تا کمتر از ۳۰ تنزل پیدا میکند (یعنی به منطقه اشباع فروش وارد میشود). این نمودار سپس حالت صعودی پیدا میکند، خط ۳۰ را رد کرده و تا نقطه فرضی B بالا میرود. پس از آن دوباره پولبک میکند، اما بالای ۳۰ باقی میماند. در این شرایط تحلیل اندیکاتور این است که قیمت دوباره صعودی خواهد شد، و از نقطه B که نقطه اوج قبلی بود نیز پیشی خواهد گرفت. مشخص نیست که این روند صعودی در چه نقطهای متوقف خواهد شد. اما دست کم میتوانید مطمئن باشید که از نقطه B بالاتر خواهد رفت. بنابراین میتوان شکست نوسان صعودی را اینگونه خلاصه کرد:
- نمودار RSI تا کمتر از ۳۰ کاهش پیدا میکند (به منطقه اشباع فروش وارد میشود)
- اندیکاتور صعودی میشود، از خط ۳۰ عبور کرده و تا نقطه B پیش میرود
- اندیکاتور دوباره حالت نزولی گرفته و به ۳۰ نزدیک میشود اما از آن عبور نمیکند
- در نهایت میتوان پیشبینی کرد که اندیکاتور دوباره صعودی خواهد شد و از نقطه B نیز عبور خواهد کرد
این سیگنال را در تصویر زیر میتوانید به وضوح مشاهده کنید.
سیگنال شکست نوسان صعودی در اندیکاتور RSI
سیگنال شکست نوسان نزولی (خرسی)
سیگنال شکست نوسان نزولی دقیقاً متضاد سیگنال قبلیست. در این سیگنال اندیکاتور RSI تا بالای خط ۷۰ حرکت میکند و وارد منطقه اشباع خرید میشود. اندیکاتور سپس در حالت نزولی قرار میگیرد و تا نقطه B که پایینتر از ۷۰ قرار دارد تنزل میکند. پس از آن دوباره صعودی میشود، اما نمیتواند از خط ۷۰ عبور کند. در این شرایط، پیشبینی میشود که قیمت دوباره نزولی خواهد شد و از نقطه B نیز پایینتر خواهد رفت. سیگنال شکست نوسان نزولی را میتوان اینگونه خلاصه کرد:
- نمودار RSI از خط ۷۰ پیشی میگیرد و وارد منطقه اشباع خرید میشود
- اندیکاتور حالت نزولی پیدا میکند، از خط ۷۰ گذر میکند و در نقطه B متوقف میشود
- اندیکاتور دوباره صعودی میشود، اما نمیتواند از ۷۰ عبور کند
- در نهایت میتوان پیشبینی کرد که قیمت دوباره نزولی خواهد شد، تا جایی که از نقطه B نیز پایینتر خواهد رفت
سیگنال شکست نوسان نزولی در تصویر زیر به وضوح قابل مشاهده است.
سیگنال شکست نوسان نزولی یا خرسی در اندیکاتور RSI
محسابات و فرمولها
آخرین نکتهای که در خصوص RSI قصد داریم به آن بپردازیم، فرمولیست که این اندیکاتور برای تحلیل روندها به کار میگیرد. آگاهی از این فرمول برای کار با RSI ضروری نیست. اما درک درست از فرمولهای ریاضی به کار برده شده در این اندیکاتورها میتواند به شما در فهم منطق آنها کمک کند. و حتی اگر از کاربران حرفهایتر آنها باشید، میتوانید از مجموع این فرمولها برای دستیابی به فرمول خاص خود برای ترید استفاده کنید.
فرمول استفاده شده در RSI از این قرار است:
RSI = 100 – ۱۰۰/ (۱ + RS)
که در این فرمول، RS به میانگین سود بازار در بازه زمانی مورد نظر اشاره دارد.
جمعبندی
بیش از چهار دهه است که شاخص قدرت نسبی یا همان RSI به یکی از اساسیترین ابزارها برای همه تحلیلگرهای حرفهای جهان تبدیل شده است. استفاده وایلدر از مفهوم مومنتوم بسیاری از این تحلیلگرها را ترغیب کرد تا به واکاوی رابطه بین این مفهوم و تغییرات قیمتها بپردازند. با این وجود، RSI هنوز هم یکی از قویترین ابزارهاییست که یک تحلیلگر میتواند برای دستیابی به یک متد علمی ترید به کار ببندد.
البته سادهانگارانه است اگر ادعا کنیم با یک نگاه به RSI، پیشبینی روند قیمت برای هر شخصی میسر خواهد شد. برای استفاده درست از RSI یا هر اندیکاتور دیگری، ضرورت دارد که ابتدا زمان کافی را به مطالعه و تحقیق اختصاص دهید. از اندیکاتور نه به عنوان یگانه مرجع پیشبینی قیمت، بلکه بعنوان ابزاری برای تحلیل روند قیمت استفاده کنید. اگر RSI را به شیوه صحیح به کار ببندید، این اندیکاتور ابزار قابل اعتمادی برای تحلیل روند و نوسانات بازار خواهد بود.
آشنایی با شاخص قدرت نسبی یا اندیکاتور RSI
اندیکاتور ابزاری است برای بهرهگیری از تحلیل تکنیکال. شاخص قدرت نسبی (Relative Strength Index) یا به اختصار RSI، از اندیکاتورهای دنیای تحلیل، بعد از گذشت چند دهه پرطرفدارترین اندیکاتور نزد تکنیکالیستها محسوب میشود. اهمیت اندیکاتور RSI در این است که به یک سؤال اساسی سرمایهگذاران میتواند پاسخ دهد: چگونه میتوان رمزارزی را در شرایط صعودی انتخاب کرد که اگر در دورۀ بعدی بازار منفی شد، نزول کمتری داشته باشد؟ در این مقاله میکوشیم با این اندیکاتور محبوب آشنا شویم.
شاخص قدرت نسبی (RSI)
شاخص قدرت نسبی، یک نوسانگر مومنتوم (momentum oscillator) است که سرعت و تغییر حرکات قیمت را اندازهگیری میکند. این شاخص توسط ولز وایلدر (Welles Wilder) پدید آمده است. اندیکاتور RSI بین دامنه صفر تا صد نوسان میکند. به طور سنتی وقتی که بالای 70 باشد، وضعیت «اشباع خرید» است و هنگامی که زیر 30 باشد، وضعیت «اشباع فروش» واگرایی شاخص RSI ارزیابی میگردد. سیگنالها از طریق پیدا کردن واگرایی(divergences) و سیگنال نوسان ناقص (failure swings) ایجاد میشوند. از این شاخص همچنین میتوان برای تشخیص روند کلی استفاده کرد.
نحوۀ محاسبهی RSI
شاخص RSI فرمول محاسبۀ نسبتاً سادهای دارد، اما فهم آن بدون مثال دشوار است. فرمول اصلی به صورت زیر محاسبه میشود:
RSI = 100 – [100 / (1 + (متوسط رشد قیمت / متوسط نزول قیمت))]
متغیر RSI قدرت نسبی یا بازدهی بازار (Market Gain) است که برابر است با حاصل تقسیم متوسط رشد قیمت بر متوسط نزول قیمت در همان بازۀ زمانی.
اندیکاتور RSI چگونه کار میکند؟
اگر مقدار اندیکاتور RSI بالای 70 باشد ، وضعیت «اشباع خرید» و اگر زیر 30 باشد وضعیت «اشباع فروش» در نظر گرفته میشود.
این سطوح میتوانند در صورت لزوم برای مطابقت واگرایی شاخص RSI واگرایی شاخص RSI بیشتر با اوراقبهادار یا رمزارز، تعدیل و اصلاح شوند. به طور مثال اگر یک رمزارز مکرراً به سطح اشباع خریدِ 70 برسد، میتوانید آن را به 80 تغییر دهید. باید به این نکته توجه کرد که ممکن است شاخص RSI طی روندهای قدرتمند، برای مدتی طولانی در وضعیت خرید یا فروش باقی بماند.
اندیکاتور RSI اغلب الگوهای نموداری مانند الگوهای کف و سقف دوقلو و خط روند تشکیل میدهد؛ در حالی که این الگوها به صورت معمولی در نمودار اصلی قیمت مشخص نیستند. علاوه بر آن، سطوح یا خطوط حمایت و مقاومت نیز به وسیله RSI قابل تشخیصاند. در یک بازار صعودی، شاخص RSI تمایل دارد که در محدوده 40 تا 90 با حوزه عملکردی 40-50 به عنوان سطح حمایت باقی بماند. در یک بازار نزولی نیز این اندیکاتور تمایل دارد که در محدوده 10 تا 60 با حوزه عملکردی 50-60 به عنوان سطح مقاومت قرار بگیرد. این محدودهها بسته به موقعیت RSI و روند اصلی بازار متفاوت هستند.
اگر قیمت سقف یا کف جدیدی بزند که مورد تأیید شاخص RSI نباشد، این واگرایی میتواند به عنوان یک سیگنال بازگشت قیمتی(price reversal) تلقی شود. اگر اندیکاتور RSI سقف قبلیاش را به سمت بالا بشکند یا کف قبلیاش را به سمت پایین بشکند، در این دو حالت، سیگنال نوسان ناقص (Failure Swing) صادر میشود.
سیگنال نوسان ناقص در حالت صعودی وقتی رخ میدهد که RSI در ناحیه اشباع فروش، یعنی زیر 30، دره بسازد، سپس با عبور از سطح 30 از آن خارج شده و قله بزند و بازگردد؛ اما این بار وارد سطح اشباح فروش نمیشود. لذا دره دوم را بالای سطح 30 ایجاد میکند، باز صعود میکند و سقف قبلی خود را میشکند و در لحظه عبور از سقف قبلیِ خود سیگنال نوسان ناقص صادر میکند.
سیگنال نوسان ناقص در حالت نزولی نیز برعکس حالت فوق است و هنگامی صادر میشود که اندیکاتور RSI در ناحیه اشباع خرید، یعنی بالای 70، قله بسازد؛ از ناحیه به سمت پایین خارج شود، سپس تا مرز ناحیه اشباع خرید بازگردد، اما وارد نشود و با ایجاد قله دوم تغییر مسیر دهد و رو به پایین از کف قبلیاش عبور کند. در این لحظه یک سیگنال نوسان ناقص از نوع نزولی صادر کرده است.
سخن پایانی
اندیکاتور RSI، پرکاربرد و محبوب و طرز کار با آن نسبتاً ساده است.
میتوان گفت اهمیت این شاخص در آن است که با طرز کار آسانی که دارد، اطلاعات فراوانی از نبض بازار ارائه میدهد.
اندیکاتور RSI سرعت تغییرات قیمت را اندازهگیری میکند و وضعیت اشباع خرید یا فروش را نمایان میسازد. مفهوم RSI در واقع انعکاسی است از بازدهی بازار. از طریق حرکت آن میتوان سیگنال مهم نوسان ناقص را تشخیص داد و این همان پاسخِ سؤالی است که در ابتدای مقاله مطرح شد.
دیدگاه شما